6.8 Öğrenmenin değerlendirilmesi

Şekil 6.8.1 Değerlendirme

‘Değerlendirmenin her zaman en son gelmesi hep beni hayrete düşürmüştür; yalnızca iş birimi olarak değil öğretmenlerin planlamasında da… Değerlendirme neredeyse hep sonradan akla gelen bir düşünce gibi olmuştur…

Öğretmenler…değerlendirmenin birbiriyle rekabet içinde olan hedefleri arasında sıkışan…öğretmenler, bu talepleri uzlaştırmaya çalışırken karşı karşıya kaldıkları zorluklar nedeniyle hayal kırıklığı ve kafa karışıklığı içerisindedir.’

Earle, 2003

6.8.1 Dijital çağda öğrenen değerlendirmesi

Değerlendirme çok geniş bir konu olduğundani bu kısmın amaçlarını açıkça ortaya koymam gerekir:

a) etkili ve kapsamlı bir öğrenme ortamını oluşturan unsurlardan birini mercek altına almak, ve

b) değerlendirmenin dijital bir dünyada ne noktada değiştiğini veya değişmesi gerektiğini kısaca incelemek.

Değerlendirme konusu da yine kitabın birçok yerinde ancak özellikle aşağıdaki bölümlerde ele alınmıştır:

• Senaryo C

• Tema 5, Bölüm 4.6

• Tema 8.7 c

• Tema 11, Bölüm 4.3

• Tema 12, Bölüm 11 .

Buna rağmen, değerlendirmenin tek başına ele alınması gerektiği kanaatindeyim. Öğrenci davranışlarının, en çok nasıl değerlendirilecekleri sorusuna aldıkları cevaptan etkilendiğini düşünüyorum. Tüm öğrenciler için geçerli olmasa da içinde yaşadığımız dijital çağda öğrencilerin üzerindeki rekabet baskısı da düşünüldüğünde, çoğu ‘başarılı’ öğrencinin nelerin değerlendirmeye dâhil olacağı ve değerlendirmede kendilerinden beklenenleri en etkin şekilde (ve mümkün olan en kısa zamanda) nasıl karşılayabileceklerine yoğunlaşmaktadır. Bu nedenle de, çoğu durumda değerlendirme yöntemlerine ilişkin kararlar, etkili bir öğrenme ortamı oluşturmada kritik önem taşımaktadır.

6.8.2 Değerlendirmenin amacı

Öğrencileri değerlendirmenin birçok nedeni vardır. Tek bir değerlendirme aracı tüm değerlendirme ihtiyaçlarına cevap veremeyeceğinden, değerlendirmenin amacı konusunda açık ve net olmak önemlidir. İlk anda aklıma gelen değerlendirme amaçlarını aşağıda listeliyorum; sizin aklınıza başka nedenler de gelebilir:

• öğrencilerin öğrenme sürecini geliştirmek ve genişletmek;

• istenen öğrenme hedefleri veya çıktıları açısından öğrencilerin bilgi ve yeterliliklerini değerlendirmek;

• öğretmen veya öğretim elemanına öğretimin etkililiği ve nasıl iyileştirilebileceği konusunda geri bildirim sağlamak;

• işverenlere öğrencilerin ne bildiği ve/veya ne yapabildiği konusunda bilgi sağlamak;

• öğrencileri ileri düzey çalışmalar, iş olanakları veya mesleki gelişim için seçmek;

• finansal amaçlar veya kurumsal güvenilirliği ve hesap verebilirliği sağlamak.

Etkili bir öğrenme ortamı oluşturmak için bu nedenlerin önem sırasına karar vermenizi size bırakıyorum.

6.8.3 Değerlendirme yöntemleri

Değerlendirmenin amacı ve aldığı biçim, öğretmenlerin veya değerlendirenlern felsefi duruşlarıyla yakından ilgilidir: inandıkları şey bilgiyi ve dolayısıyla öğrencilerin bilgilerini nasıl göstermeleri gerektiğini ortaya koyar. Öğrencilerin dijital çağda ihtiyaç duydukları bilgi ve beceriler de değerlendirmenin biçimini etkiler. Bunun anlamı, içerik bilgisi kadar becerilerin değerlendirilmesine de yoğunlaşılması gerektiğidir. Dolayısıyla sürekli veya biçimlendirici değerlendirme özet veya “der sonu” değerlendirmesi kadar önemli olaraktır.

Çok çeşitli değerlendirme yöntemlerinden bahsedebiliriz. Teknolojinin öğrencileri değerlendirme yöntemlerimizi nasıl değiştirebildiğini göstermek için birkaç örnek seçtim:

6.8.3.1 Değerlendirme yok

Dikkate alınması gereken sorulardan biri, belki de birincisi, ilk aşamada öğrenmenin değerlendirilmesine ihtiyaç olup olmadığıdır. Uygulama toplulukları gibi öğrenmenin informal olduğu ve öğrencilerin ne öğrenmek istediklerine ve öğrenme deneyiminden memnun olup olmadıklarına kendilerinin karar verdiği durumlar olabilir. Bazı durumlarda da öğrenciler formal olarak değerlendirilmek veya puanlanmak istemeyebilir (ya da buna ihtiyaç duymayabilir) ancak öğrenme sürecinin neresinde olduklarına dair geri bildirim almak isteyebilirler. ‘Bunu gerçekten anladım mı?’ ya da ‘Diğerleriyle karşılaştırıldığımda nasıl bir performans gösteriyorum?’

Bununla birlikte bu gibi durumlarda bile uzmanların veya daha deneyimli katılımcıların gerçekleştireceği bazı informal değerlendirme yöntemleri, geri bildirim sağlamak ve bir katılımcının ulaştığı veya ulaşacağı yeterlilik ya da bilgi düzeyini göstermek suretiyle diğer katılımcıların öğrenmelerini artırmalarına katkı sağlayabilir. Son olarak öğrenciler de tercihen daha bilgili bir öğretim elemanının rehberliği ve takibi altında öz değerlendirme veya akran değerlendirme yöntemleri kullanarak kendi öğrenmelerini artırabilirler.

6.8.3.2 Bilgisayar tabanlı çoktan seçmeli testler

Olguların, fikirlerin, ilkelerini yasaların ve matematik, fen ve mühendislik bilimlerindeki nicel prosedürlere dair ‘nesnel’ bilgilerin ölçülmesinde iyi ve maliyet-etkin bir yöntemdir. Bununla birlikte karmaşık problem çözme, yaratıcılık ve değerlendirme gibi üst düzey entelektüel becerilerin değerlendirmesinde yeterli olmayabilir. Dolayısıyla dijital çağın gerektirdiği becerilerin birçoğunun geliştirilmesine veya değerlendirilmesinde çok faydalı olduğu söylenemez.

6.8.3.3 Yazılı sınavlar veya kısa cevaplar

Kısa ve uzun cevaplı yazılı sınavlar, kavramanın ve eleştirel düşünme gibi ileri düzey entelektüel becerilerin bazılarının değerlendirilmesinde iyi bir yöntemdir. Bununla birlikte emek-yoğun, öznelliğe açık ve pratik becerilerin değerlendirilmesinde yetersiz bir yöntemdir.

Yapay zekâ alanındaki gelişmeleri kullanarak, otomatik deneme işaretlemesi ile deneyler yapılmaktadır ancak şimdiye kadar otomatik kompozisyon notlandırması, özellikle yükseköğretim düzeyinde geçerli anlamı tanımlamak için hâla mücadele etmektedir. Otomatik kompozisyon notlandırması hakkında daha fazla bilgi için bkz. Tema 8.7c.4.4

6.8.3.4 Akran değerlendirmesi

Bu, Tema 5, Bölüm 4.6.2’de değindiğim çok büyük ve özel bir konudur. Akran değerlendirmesinin üç temel avantajı vardır:

• doğru şekilde yapılırsa, öğrencilerin diğer öğrencilerin çalışmalarını eleştirmek için öğrendikleriyle ilgili eleştirel düşünmelerini gerektirdiğinden, öğrenciler için mükemmel bir pedagojik faydası bulunmaktadır. Diğer öğrencilerin kavram ve düşüncelere bakış açılarını görmelerini sağlar, böylece anlayışlarını genişletir ve derinleştirir;

• eğitmenlerin daha fazla sayıda öğrenciyi yönetmelerine izin vererek, öğrenci desteğinin arttırılmasını sağlar;

• dijital bir toplumda çalışırken kritik olacak, temel bir 21. yüzyıl becerisini geliştirir.

Ancak, uygun şekilde yapılmazsa, akran değerlendirmesinin feci sonuçları olabilir. Bu alanda uzman değilim, çevrim içi öğrenmede akran değerlendirmesini yalnızca lisansüstü düzeyde kullandım. Aldığım bazı dersler şunlardır:

• Değerlendirmeyi yapan öğrencilere içsel bir faydası olmalıdır. Bunun kendi öğrenmeleri için nasıl faydalı olacağını görmeleri gerekir.

• Eğitmen, tercihen iyi veya kötü cevap örnekleri ile değerlendirme için net kriterler veya değerlendirme listeleri vermelidir.

• İyi bir akran değerlendirmesi için öğrenciler eğitmen tarafından ya işaretlerle ya da övgülerle ödüllendirilmelidir.

• Öğrenciler, eğitmenin sadece akran değerlendirmelerini izlemeyeceğini değil aynı zamanda öğrencinin aldığı not veya notlardaki nihai kararların sorumluluğunu da alacağını ve öğrenciler tarafından yapılan zayıf değerlendirmeleri iptal edeceğini bilmelidir.

• Tüm kaynaklarınızı aynı işe yatırmayın. Çoktan seçmeli testler veya toplam ders değerlendirmesinin yarısının daha geleneksel yöntemlerle yapılması gibi paralel veya bağımsız bir değerlendirme yöntemine sahip olmak akıllıca olacaktır.

Dolayısıyla burada yapılması gereken en iyi uygulamalar bulunmaktadır. Akran değerlendirmesini kullanmak isteyen herkes, alanyazını dikkatlice inceleyerek kendisini en doğru şekilde hazırlamalıdır. Macdonald (2015) ya da Topping (2018) öğretmenlere rehberlik sunmaktadır. Ortaöğretim sonrası akran değerlendirmesinin başarıyla kullanılmasının bir örneği için bkz. Simon Fraser Üniversitesi İşletme Fakültesinde Öğrenme ve Değerlendirme Stratejisi Olarak Akran Değerlendirme

6.8.3.5 Proje çalışmaları

Proje çalışmaları; içeriğin anlaşılması, bilgi yönetimi, problem çözme, iş birliğine dayalı öğrenme, değerlendirme, yaratıcılık ve pratik çıktılar elde edilmesi gibi otantik becerilerin geliştirilmesini teşvik eder ve destekler. Geçerli ve pratik proje çalışması tasarlamak, eğitmenin yüksek düzeyde beceri ve hayal gücünü gerektirir,ve değerlendirme süreci ciddi bir emek gerektirebilir, ancak proje çalışması, dijital çağda ihtiyaç duyulan üst düzey becerileri değerlendirmenin en iyi yollarından biridir.

Yaratıcı Eğitimci internet sitesinde Melinda Kolk tarafından yazılan ‘Öğrenci proje çalışmasını değerlendirme’ bu konuda mükemmel bir rehberlik sunmaktadır. Her ne kadar k-12 öğretmenleri için tasarlanmış olsa da lise sonrası eğitimciler için de çok uygundur.

6.8.3.6 e-Portfolyolar (öğrenci çalışmalarının çevrim içi dosyalanması)

E-portfolyolar, yansıma, bilgi yönetimi, öğretme veya hemşirelik uygulaması gibi öğrenme etkinliklerinin kaydedilmesi ve değerlendirilmesi ile bir öğrencinin proje çalışmalarına katkısının kayda alınması gibi yollarla öz değerlendirmeyi olanaklı kılmaktadır (örnek olarak bk. Windsor Üniversitesi Görsel Sanatlar Bölümü’nde e-portfolyo kullanımı). E-portfolyolar genellikle öğrenci tarafından hazırlanır ve saklanır; ancak ölçme-değerlendirme veya iş görüşmesi gibi amaçlarla dışarıya açılabilir veya uyarlanabilir.

6.8.3.7 Benzetimler, eğitsel oyunlar ve sanal dünyalar

Bunlar, aşağıdaki gibi becerilerin uygulanmasını ve değerlendirilmesini sağlar:

• karmaşık ve gerçek zamanlı karar verme,

• karmaşık ekipmanların (simüle veya uzak) kullanımı,

• güvenlik prosedürlerinin ve farkındalığın artırılması,

• güvenli bir ortamda risk alma ve karar verme ile hem bilişsel hem el becerilerinin birleşimini gerektiren etkinlikler (bk. Ontario Loyalist College’daki Kanada Sınır Kapısı görevlilerinin eğitimi).

Şekil 6.8.2 Sanal dünya sınır geçişi, Loyalist College, Ontario

Benzetimler ile ciddi ya da eğitsel oyunların (Tema 13’de etraflıca anlatılmıştır) günümüzde geliştirilmesi pahalıdır ancak son derece pahalı ekipmanların yerine geçtikleri faaliyetlerin eğitim amaçlı olarak durdurulamadığı veya açık eğitim kaynakları olarak mevcut olduğu yerler olan çok amaçlı kullanımlarda ekonomiktirler. Öğrencilerin eylemleri ve karar alma süreçleri kaydedildiğinden, otantik değerlendirme sürece dâhil edilir.

6.8.4 Sonuç

Değerlendirme yöntemi kadar öğrenciyi öğrenmeye iten bir şey yoktur. Değerlendirme yöntemleri hızla değişmekte olup değişmeye de devam edecektir. Yukarıda bahsettiğimiz değerlendirme yöntemlerinin bazılarının sürece yönelik, yani öğrencilerin sahip oldukları bilgi ve yeterlilikleri geliştirmelerine yardımcı olan bazılarının da sonuca yönelik, yani bir dersin veya programın sonunda öğrencinin bilgi ve beceri düzeyini değerlendiren, yöntemler olduğu görülecektir. Dijital bir çağda, değerlendirme ve öğretme daha da yakından entegre ve bitişik hâle gelecektir. Öğrenci değerlendirmesinin kalitesini ve kapsamını zenginleştirebilecek, günden güne artan bir dijital tabanlı araçlar yelpazesi bulunmaktadır. Bu nedenle, değerlendirme yöntemlerinin seçimi ve diğer unsurlarla ilişkisi, etkili öğrenme ortamlarını etkileyen hayati faktörlerden biridir.

Kaynakça

Earle, L. (2003) Assessment as Learning Thousand Oaks CA: Corwin Press

Macdonald, B. (2015) Peer assessment that works: A guide for teachers Lanham MD: Rowan and Littlefield

Topping, K. (2108) Using Peer Assessment to Inspire Reflection and Learning London UK: Routledge