7.5 Geleneksel medya mı, yeni medya mı

Şekil 7.5 Şekilde merkezdeki mavi renkli daireler, eğitmeni ifade etmektedir

7.5.1 Medyanın başlıca özellikleri

Her bir medya türünün ve teknolojinin özelliklerini veya sağladığı kolaylıkları anlamak, o medya ya da teknolojinin eğitim açısından güçlü ve zayıf yönlerine ilişkin düşüncelerimize berraklık getirecektir. Bunu yapmak için medyanın hangi ortak veya farklı özelliklere sahip olduğunu belirlememiz gerekir.

Bakabileceğimiz çok çeşitli medya özellikleri veya kaynakları var ancak ben eğitim için özellikle önemli olan üç ortama odaklanacağım:

• medyanın yayın (tek kanallı/yönlü) veya etkileşimli (çok kanallı/yönlü) olup olmadığı;
• senkron (eş zamanlı) veya asenkron (farklı zamanlı) etkinlikler (canlı, yani geçici veya kayıtlı, yani kalıcı, medya türleri dâhil);
• medyanın tek mi yoksa zengin mi olduğu.

Bu özelliklerin münferit durumlardan daha boyutsal olduğunu ve farklı ortamların bu boyutlardaki farklı noktalara uyacağını göreceğiz ancak süreklilik üzerindeki kesin nokta, bir dereceye kadar nasıl tasarlandığına ya da kullanıldığına bağlı olacaktır. Bu bölümde yayın / iletişim boyutuna odaklanacağım. Diğer iki boyut sonraki bölümlerde ele alınacaktır

7.5.2 Geleneksel medya mı, yeni medya mı

‘Tek yönlü’ veya ‘birden birçoğa’ olarak işleyen yayın medyasıyla ‘birçoktan birçoğa’ veya iki yönlü ya da çoklu iletişim bağlantılarına izin veren ‘yeni’ medya türleri arasında büyük bir yapısal farklılık vardır. Yeni medya, iletişim ‘gücünü’ çoklu uç kullanıcılar arasında eşit olarak dağıtan medya türlerini kapsar.

7.5.2.1 Geleneksel Yayın Medyaları

Televizyon, radyo ve basılı medya; geleneksel medya veya tek-yönlü medyaya güzel birer örnektir. Bu medya türlerinde, uç kullanıcılar veya ‘alıcılar’ ‘mesaj’ı değiştiremezler. Televizyon için hangi dağıtım teknolojisinin (karasal yayın, uydu, kablo, DVD, İnternet) kullanıldığı önemli değildir, televizyon bir ‘yayın’ veya tek yönlü medya olarak kalmaktadır. Bazı İnternet teknolojileri de öncelikli olarak tek yönlüdür. Örneğin, kurumsal bir İnternet sayfası tek yönlü bir teknolojidir.

Geleneksel yayın medya ve teknolojilerinin bir avantajı, tüm öğrenciler için öğrenme materyallerinde ortak bir standarda sahip olmalarıdır. Eğitmen niteliğinin düşük ve farklı düzeylerde olduğu ülkelerde bu bilhassa önemli bir özelliktir. Ayrıca tek yönlü yayın medyası, kuruluşun iletilen bilgileri kontrol etmesini ve yönetmesini sağlayarak içerik üzerinde kalite kontrolünü sağlar. Yayın medya ve teknolojileri, daha çok öğrenme ve öğretmeye ‘nesnel’ yaklaşımı tercih eden kişiler tarafından desteklenmektedir. Nitekim ‘doğru’ bilgi, öğretimi alan herkese iletilebilir. Bu medya türlerinin bir dezavantajı, eğitmenler veya diğer öğrencilerle etkileşimi sağlamak için ek kaynakların varlığının gerektiğidir.

7.5.2.2 Yeni medya

Telefon, video konferans, e-posta, çevrim içi tartışma forumları, çoğu sosyal medya ve internet yeni medya ve teknolojilere örnek olarak verilebilir. Bu türlerin hepsinde, tüm kullanıcılar birbirleriyle iletişim ve etkileşim içindedir ve teoride de olsa teknolojik açıdan eşit güce sahiptir. Yeni medyanın eğitimsel önemi, aynı mekânda olmalarına gerek kalmadan, öğrenciler ve eğitmen arasındaki hatta belki daha da önemlisi öğrencilerin birbirleri arasındaki iletişim ve etkileşimi olanaklı kılmasıdır.

7.5.2.3 Hangisi hangisidir?

İster istemez açık ve kesin sınıflandırmalara sahip olan bu boyut, yine de esnemeyecek kadar katı değildir. Teknolojiler giderek daha da karmaşık hâle gelmekte ve çok çeşitli işlevlere hizmet edebilecek kapasiteye ulaşmaktadır. Özellikle de İnternet, birbirinden farklı ve sıklıkla da karşıt özelliklere sahip farklı medya ve teknolojiler için bütünleyici bir çerçeve sağlaması itibariyle tek bir medya olarak değerlendirilemez. Dahası çoğu teknoloji, farklı amaçlar için farklı yöntemlerle kullanılabilir olmaları nedeniyle oldukça esnektir. Bununla birlikte bir teknolojiyi gereğinden fazla esnetirsek (örneğin gKAÇD gibi bir ortamı daha da iletişimsel hâle getirmeye çalışırsak), gerilim oluşmaya başlayacaktır. Dolayısıyla bireysel medya ve teknolojilerin özelliklerine ilişkin olarak dogmacı olmadığımız sürece, bu boyutun faydalı olduğunu düşünüyorum. Bunun anlamı, her vakayı kendi içinde ele alıp değerlendirebilmektir.

Buradan hareketle, bazı çok-yönlü iletişim olanaklarına izin veren tartışma forumları gibi bileşenleri olsa da öğrenme yönetim sistemlerini esasen bir yayın veya tek yönlü teknoloji olarak değerlendiriyorum. Bununla birlikte bir ÖYS bünyesinde bulunan iletişim işlevlerinin, tartışma forumları gibi ÖYS içinde eklemlendirilen ilave teknolojiler sayesinde işlerlik kazandığı iddia edilebilir. Göreceğimiz gibi eğitimde ihtiyaç duyulan işlevlerin tamamına sahip olmak istiyorsak farklı teknolojileri bir araya getirmemiz gerekecektir ve bu da süreçte maliyetin artmasına ve biraz karmaşaya neden olacaktır.

Bu boyutun neresinde yer aldıklarına ve tasarımlarına bağlı olarak web siteleri çeşitlilik gösterebilir. Örneğin, size uygun uçuşları bulmanızı, rezervasyon yaptırmanızı ve bilet almanızı sağlayan etkileşimli özelliklere sahip olan bir hava yolu şirketinin web sitesinde diğer kullanıcılarla ‘iletişim’ kuramaz ya da siteyi değiştiremezsiniz ancak siteyle etkileşim içinde girebilir ve bir dereceye kadar siteyi kişiselleştirebilirsiniz. Bununla birlikte örneğin, uçuş seçeneklerini gösteren sayfayı değiştiremezsiniz. Boyutlarla ilgili konuşmayı tercih etmemin nedeni tam da bu… Uç kullanıcının etkileşimine izin veren bir hava yolu şirketi web sitesi, daha ‘az’ düzeyde yayın medyasıdır ancak tam anlamıyla iletişimsel bir medya türü de değildir. Hava yolu şirketi ile müşteri arasındaki güç eşit değildir çünkü site hava yolu şirketinin kontrolü altındadır. Hava yolu şirketi ile müşteri arasındaki güç eşit değildir çünkü site hava yolu şirketinin kontrolü altındadır.

Youtube ve blog gibi bazı sosyal medya türlerinin de iletişimsel medyadan çok yayın medyası olarak değerlendirilebileceğini söylemek gerekir. Bazı sosyal medya türleri ise yayın özellikleri de olan iletişimsel teknolojileri kullanmaktadır (bir Facebook sayfasındaki kişisel bilgiler gibi). Bir viki, kesinlikle ve net olarak iletişimsel bir medya türüdür. Tekrar etmek gerekirse, eğitmenlerin, tasarımcıların veya kullanıcıların teknolojiye müdahalesi bazı teknolojilerin hangi boyutta ele alınabileceğini etkileyebilse de, sahip olunan özelliklerin çok kuvvetli olduğu ve ancak başka teknolojileri işin içine katmadan anlamlı bir değişim sağlayamayacak teknolojiler de olacaktır.

Yayın medyası veya iletişimsel medyanın hangisinin kullanıldığı, eğitmeni ya da eğitmenin rolünü de farklılaştıracaktır. Geleneksel medyada, içerik eğitmen tarafından seçilip verildiğinden öğretmenin rolü merkezidir. gKAÇD’ler buna mükemmel bir örnektir. Bununla beraber, iletişimsel medyada da eğitmenin merkezi bir rolü olabilir (çevrim içi iş birliğine dayalı öğrenmede veya seminerlerde olduğu gibi) ancak uygulama topluluklarında veya bKAÇD’lerde olduğu gibi katkıların topluluğun üyeleri tarafından yapıldığı ve ‘merkezi’ bir eğitmenin olmadığı öğrenme durumları da var olabilir.

Dolayısıyla ‘güç’, bu boyutun önemli bir bileşenidir. Bir uç kullanıcı veya bir eğitmen belirli bir medya türünü veya teknolojiyi kontrol etmede ne tür bir güce sahiptir? Buna tarihsel bir perspektiften bakarsak, son yıllarda yayılan ve gelişen teknolojilerin gücü uç kullanıcılara verdiğini görürüz. Yayın medyasından uzaklaşıp iletişimsel medyaya yaklaştığımızda, bunun hem toplum için hem de özelde eğitim için önemli etkileri olduğuna tanık olmaktayız.

7.5.3 Eğitsel medyanın uygulama boyutları

Bu analizi, teknolojik olmayan iletişim yollarına veya ‘medya’ türlerine de uyarlayabiliriz; sınıf öğretimi gibi… Ders anlatımlarının yayın özellikleri varken, küçük bir seminer grubu iletişimsel özelliklere sahiptir. Şekil 7.5..3’de, bazı yaygın teknolojileri, sınıf ortamını ve çevrim içi medyayı yayın/iletişimsel medya türleri sürecine yerleştirmeye çalıştım.

Şekil 7.5.3 Bilgi yayılımının devamlılığı

Bu çalışmayı yaparken aşağıdaki unutmamak gerekir:

• süreçle ilgili genel bir örnek oluşturan (normatif) veya değerlendirici bir kanı yoktur. Yayınlar, enformasyonu çok sayıda insana tutarlı bir biçimde aktarmanın mükemmel bir yoludur. Etkileşimli iletişim ise bir grupta yer alan üyelerin tamamı bilginin oluşturulması ve dağıtımı sürecinde eşit ölçüde katkıda bulunacağı zaman işe yarar. Medyanın mı teknolojinin mi daha uygun olacağına ilişkin karar, öncelikle içinde bulunulan duruma, daha sonra da eldeki kaynaklar ile izlenecek genel öğretim felsefesine bağlı olacaktır;

• bir medya veya teknolojinin süremin hangi noktasına yerleştirileceği, bir dereceye kadar tasarım, kullanım ve uygulamaya bağlı olacaktır. Örneğin, bir eğitmen 45 dakika süreyle konuşup tartışma için 10 dakika süre bırakırsa, etkileşimli ders anlatımı yayına daha yakın olacaktır;

• ‘Bilgisayar’ları süremin tam ortasına yerleştirdim. Bilgisayarlar programlı öğrenmede olduğu gibi bir yayın medyası olarak kullanılabilir ya da çevrim içi tartışmalarda olduğu gibi iletişimsel kullanımı desteklemede kullanılabilir. Bu nedenle bilgisayarların süreme yerleştirilmesi, bilgisayarları eğitimde nasıl kullanmayı tercih ettiğimize bağlı olacaktır;

• eğitsel açıdan düşünülmesi gereken önemli diğer bir karar da ‘yayınlar’ ile ‘tartışma’ veya iletişim arasında istenen dengenin ne olacağıdır. Dolayısıyla uygun teknolojilerin seçimi hakkında verilecek kararları etkileyen faktörlerden biri de bu olmalıdır;

• sürem, bir eğitmenin belirli bir durumda hangi medyanın veya hangi teknolojinin en uygun olduğu hakkında kafa yorması için kullanabileceği keşifsel bir araçtır. Farklı teknolojilerin veya eğitsel medya türlerinin süremin neresinde yer aldığını gösteren kat’i bir analiz değildir.

Dolayısıyla bir medyanın veya teknolojinin süremin en iyi hangi kısmına uyacağı, öğretme ve öğrenme amaçlı olarak medya veya teknoloji kullanımına ilişkin kararlar verilirken dikkate alınması gereken bir etmendir.