9.3 E (Ease of Use) Kullanım Kolaylığı

Şekil 9.3.1 Güvenilirlik önemlidir! Görsel: ©Business photo created by yanalya – www.freepik.com“> freepik.com

9.3.1 Basit olsun

Öğretim amaçlı teknoloji kullanımı, çoğu durumda bir sonuç değil bir araçtır. Bu nedenle, öğrencilerin ve öğretmenlerin öğretimsel teknolojileri nasıl kullanacaklarını öğrenmeye veya bu teknolojileri çalıştırmaya uğraşmaya büyük zaman harcamamaları gerekir. Bilgisayar bilimi veya mühendislik gibi teknolojinin çalışma alanı olduğu veya mimarlıkta bilgisayar destekli tasarım, işletmede tablolama programlarının kullanımı ya da jeolojide coğrafi bilgi sistemleri gibi yazılım araçlarının kullanımını öğrenmenin öğretim programının bir kısmını oluşturduğu durumlar elbette ki istisnadır. Bununla birlikte çoğu durumda çalışmanın amacı belirli bir eğitim teknolojisinin nasıl kullanılacağını öğrenmek değil tarih, matematik veya biyoloji öğrenmektir.

Yüz yüze eğitimin bir avantajı, tamamen çevrim içi bir kurs geliştirmekle karşılaştırıldığında nispeten daha az hazırlık süresine ihtiyaç duymasıdır. Medya ve teknolojiler, uygulama hızı ve daha yeni bir tarih için esneklik açısından kapasitelerine göre değişiklik gösterir. Örneğin, blog geliştirmek ve dağıtmak için sanal gerçeklikten çok daha hızlı ve kolaydır. Öğretmenler ve eğitmenler, hızlı ve kullanımı kolay bir teknoloji kullanma olasılıkları daha yüksektir ve öğrenciler de aynı şekilde eğitim için kullanacakları teknolojide bu özellikleri beklerler. Bununla birlikte öğretmenler ve öğrenciler için neyin ‘kolay’ olduğu dijital okuryazarlık düzeylerine bağlıdır.

9.3.2 Bilgisayar ve bilgi okuryazarlığı

Eğer öğretmenlerin ve öğrencilerin bir ders materyalini geliştirmek ve kullanmak için örneğin bir yazılım öğrenmeye çok zaman harcaması gerekiyorsa, bu çaba onların odak noktasını öğrenme ve öğretmeden uzaklaştıracaktır. Okuma ve yazma, klavye kullanma, kelime işlemci yazılımı kullanma, internette gezinme ve internet yazılımlarını kullanma ve özellikle son dönemde mobil cihaz kullanma becerisi gibi temel okuryazarlık becerilerine elbette ki ihtiyaç duyulacaktır. Bu genel beceriler ön gereklilik olarak nitelendirebileceğimiz becerilerdir. Öğrencilerin bu becerileri okulda geliştirememiş olması hâlinde, okulun bu konularla ilgili olarak öğrencilere hazırlık eğitimi vermesi gerekecektir.

Bir okulun öğrencilerin dijital medya kullanımına dair stratejisinin olması, hem öğretmenlerin hem de öğrencilerin yaşamını kolaylaştıracaktır. Örneğin British Columbia Üniversitesi’nin Digital Tattoo (Dijital Dövme) projesi, aşağıdaki hizmetleri sunarak öğrencileri çevrim içi öğrenmeye hazırlamaktadır:

• öğrencileri öğrenme sürecinde kullanılabilecek teknolojilerle tanıştırmak (öğrenme yönetim sistemleri, açık eğitim kaynakları, KAÇD’ler ve e-portfolyolar gibi);
• çevrim içi veya uzaktan öğrenmeyi anlatmak;
• sosyal medyanın sunduğu fırsatlar ve riskler konusunda bilgilendirmek;
• kişisel gizliliklerini nasıl koruyacaklarına dair önerilerde bulunmak;
• internete bağlanmak ve çevrim içi arama yapmakla ilgili püf noktalar;
• siber zorbalığı önlemek;
• profesyonel bir çevrim içi buradalık sağlamak.

Eğer görev yaptığınız okulda böyle bir hizmet yoksa, öğrencilerinizi tamamen açık ve ücretsiz olan Digital Tattoo sayfasına yönlendirebilirsiniz.

Böyle bir ön hazırlığa ihtiyaç duyan yalnızca öğrenciler olmayacaktır. Teknoloji, son derece baştan çıkarıcı olabilir. Yapısını veya nasıl çalıştığını tam olarak anlamadan teknolojiyi kullanmaya başlayabilirsiniz. Öğrenme yönetim sistemi veya basit bir ders anlatım videosu gibi yaygın teknolojilerin nasıl kullanılacağına yönelik kısa bir eğitim bile (bir saat veya daha az süreli) zaman kazanmanızı ve daha da önemlisi o teknolojinin tüm özelliklerinin potensiyel değerini görmenizi ve kullanmanızı sağlayabilir.

9.3.3 Oryantasyon

Derste kullanılacak bir medya türünün veya yazılımın seçiminde en önemli standart veya ölçüt, yeni bir öğrencinin (yani o yazılımı daha önce hiç kullanmamış bir öğrencinin) sisteme girdikten sonraki 20 dakika içinde kullanmaya başlayabiliyor olması gerektiğidir. Bu 20 dakika yazılımın pek aşina olunmayan bazı temel işlevlerini tanımak için veya dersin Web sayfasının nasıl düzenlendiğini ve sayfada nasıl gezinileceğini öğrenmek için kullanılabilir. Bu yeni bilişim becerileri öğrenmekten ziyade, bir nevi oryantasyon süreci sayılabilir. Eş zamanlı bir sohbet aracı veya video hazırlama gibi öğrenmesi zaman alacak yeni bir yazılımın kullanılması söz konusu olduğundaysa, bu yazılımın tanıtımının gerektiği zaman yapılması uygun olacaktır. Bu amaçla, ders içinde öğrencilere yeterli zamanın ayrılması önemlidir.

9.3.4 Arayüz tasarımı

Teknolojinin şeffaf hâle getirilmesindeki en önemli faktör, kullanıcı ve makine arasındaki arayüzün tasarımıdır. Dolayısıyla eğitsel bir programın veya bir Web sitesinin iyi bir şekilde yapılandırılması ve kullanım kolaylığı sağlaması gerekmektedir.

Arayüz tasarımı son derece yetenek gerektiren bir meslektir ve insanların nasıl öğrendikleri, araştırma yazılımının nasıl çalıştığının anlaşılması ve grafik tasarım konusunda iyi bir eğitim üzerine yapılan bilimsel araştırmaların bir kombinasyonuna dayanmaktadır. Bu nedenle, eğitim sektöründe daha önceden kullanılmış, test edilmiş ve iyi sonuç getirdiğine kanaat getirilmiş olan yazılım veya araçları kullanmak oldukça akılcı bir yaklaşım olacaktır.

Bilgisayarların geleneksel arayüzü olan klavye, fare ve pencerelerin grafik kullanıcı arayüzü ve açılır menüler ile talimatlar hâla son derece ilkeldir ve çoğu insanın bilgi işleme tercihleriyle örtüşmemektedir. Okuryazarlık becerilerine ve görsel öğrenme tercihine ağırlık verilerek hazırlanmıştır. Bu nedenle, disleksi veya görme bozukluğu gibi belli engellere sahip öğrenciler için ciddi sıkıntılar yaratabilmektedir. Yine de, dokunmatik ekran ve ses aktivasyon teknolojilerinin işe koşulmasıyla son yıllarda arayüzler daha kullanıcı dostu olmaya başlamıştır.

Bununla birlikte varolan bilgisayar veya mobil cihaz arayüzlerinin eğitim ortamlarında kullanım kolaylığı sağlamak amacıyla yeniden düzenlenmesi büyük çaba gerektirir. Diğer yazılım ortamları gibi Web de, genel bilgisayar arayüzünün tutsağı durumundadır. Herhangi bir Web sitesinin sahip olduğu algoritmik veya ağaç yapısı, o sitenin eğitsel potansiyelini sınırlamaktadır. Bu sınırlama durumu, bazı konu alanlarının yapısına veya bazı öğrencilerin tercih ettiği öğrenme biçimine uymaması yoluyla kendini göstermektedir.

Arayüzün getirdiği bu sınırlama, öğretmen ve öğretenlerin birkaç noktaya dikkat etmesini gerektirmektedir:

• hem öğrenciler hem de materyal geliştiren ve öğrencilerle etkileşim hâlinde olan öğretmenler için kullanımı sezgisel olarak kolay olan yazılımların ve diğer öğretim teknolojilerinin seçilmesi önemlidir;

• öğretim materyali oluştururken, öğretmenin materyaller arasında gezinme, ekran görüntüsü ve grafikler gibi noktaların farkında olması gerekir. Materyallere ses ya da hareketli grafikler gibi uyarıcı özellikler eklenebilir, ancak bunu yaparken bant genişliği konusuna dikkat edilmelidir. Bu tür özellikler, öğrencilerin internet bağlantı hızına bağlı olarak materyallere erişimi yavaşlatabileceğinden, yalnızca faydalı bir eğitsel işlevi olduğunda materyale eklenmelidir. Buna ek olarak masaüstü veya dizüstü bilgisayarlardaki web-tabanlı düzen mobil cihazlara aynı boyutlarda veya konfigürasyonda aktarılmamaktadır. Aynı şekilde, mobil cihazların her birinin farklı standartları vardır. Dolayısıyla web tabanlı materyalleri hazırlamak için üst düzey arayüz tasarım becerisi gerektiğinden, özellikle de kurumsal olarak standart sayılmayan yazılım veya medya türlerini kullanmak istiyorsanız uzman desteğine ihtiyacınız olacaktır. Özellikle de yeni mobil uygulamaları kullanmayı düşünüyorsanız bu husus son derece önemlidir;

• üçüncü olarak ses tanıma teknolojisindeki gelişmeler, yapay zekâya bağlı uyarlanabilir cevap sistemleri ve cihazları kontrol etmek için dermal algının (el hareketleri gibi) kullanılmaya başlanmasıyla önümüzdeki birkaç sene içinde genel bilgisayar arayüzünde de önemli değişiklikler olacağını öngörebiliriz. Temel bilgisayar arayüz tasarımındaki değişim, internette olduğu gibi teknolojinin öğretimde kullanılması üzerinde derin bir etkiye sahip olabilir.

9.3.5 Güvenilirlik

Teknolojinin güvenilirliği ve dayanıklılığı da kritik önem taşımaktadır. Bilgisayarda birşey yazarken kullandığımız kelime işlemci yazılım çöktüğünde veya bulutta çalışırken internet bağlantımız kesildiğinde hepimiz sinirlenmiş ve düş kırıklığına uğramışızdır. Bir öğretmen olarak da isteyeceğiniz son şey, öğrencilerden materyallere çevrim içi erişim sağlayamadıkları veya bilgisayarların sürekli çöktüğüne dair düzinelerce şikayet almak olacaktır. (Eğer kullanılan yazılım bir makineyi çökertiyorsa, muhtemelen diğerlerine de aynısını yapacaktır.) Teknik destek çok masraflı olabilir. Bu desteği verecek teknik personele ödenecek paranın ötesinde, öğretmenlerin ve öğrencilerin kaybedeceği zaman oldukça pahalıdır.

Kurumların ‘yenilikçi kurum’ unvanını alabilmek için birbirlerini itelediği günümüzde, ‘öğretimde inovasyon’un kurumlara avantaj getireceği kesindir. Eski ancak başarılı teknolojilerin devam ettirilmesine yönelik çalışmalara finansman bulmak, yeni teknolojilerin kullanımı için finansman bulmaktan çok daha zordur. Öğrenme yönetim sistemine ses dosyalarının eklenmesiyle ortaya çıkacak öğretim ortamı düşük maliyetine rağmen iyi tasarlanırsa çok etkili olabilecekken, yeterince `çekici’ değildir. Bunun yerine sanal gerçeklik veya gKAÇD’ler gibi daha pahalı ve gösterişli projelere mali destek bulmak çok daha kolay olacaktır.

Diğer taraftan, yeni bir teknolojinin kullanımını ilk gerçekleştirenlerden biri olmak da risklidir. Böyle bir durumda yazılımın tam olarak test edilmemiş olması, güvenilir olmaması veya yeni teknolojiyi destekleyen şirketin iflas etme riski her zaman vardır. Öğrenciler bir deneme tahtası değildir; onlara güvenilir ve sürdürülebilir bir hizmet sunmak, daha önce denenmemiş teknolojilerin pırıltılı güzelliğinden çok daha önemlidir. Yeni uygulamaları veya yazılımları öğretim ortamlarına uyarlamadan önce, genel uygulamalar içinde tam olarak test edilmesi için en azından bir sene beklemek gerekir. O zaman acele etmemeye ve hataların çözülmesi için bekleyin en son yazılım güncellemesi veya yeni ürün satın almak akıllıca olacaktır. Ayrıca, kurumunuz tarafından desteklenmeyen bir teknolojiyi veya yeni bir uygulamayı kullanmayı planlıyorsanız, öncelikle bilgi işlem birimiyle bağlantıya geçerek herhangi bir güvenlik, gizlilik veya kurumsal bant genişliği sorunu olup olmadığını kontrol etmelisiniz. Dolayısıyla bıçağın keskin tarafında olmaktansa inovasyonun ilk dalgasının hemen arkasında güvenli kenarda olmak daha iyidir.

Çevrim içi öğrenmenin bir özelliği de kullanım yoğunluğunun zirveye ulaştığı zamanların mesai saatlerinin dışında olmasıdır. Dolayısıyla ders materyallerinizin yüksek hızlı erişime izin veren, 7/24 güvenilirliği olan ve farklı bir binada bulunan ayrı ve bağımsız bir sunucuya otomatik olarak yedeklenen güvenilir bir sunucuda tutulması son derece önemlidir. İdeal olarak sunucular 24 saatlik teknik destek ile güvenli bir alanda (örneğin, acil durum elektrik kaynağı) olmalıdır. Yan sunucularınız ya kurumun merkezi bilgi işlem biriminin tesislerinde ya da ‘bulut’ta yer alacaktır. Bu durumda, materyallerin güvenli bir şekilde ve bağımsız olarak yedeklenmesini sağlamak daha da önem kazanmaktadır.

Bu durumda, materyallerin güvenli bir şekilde ve bağımsız olarak yedeklenmesini sağlamak daha da önem kazanmaktadır. Bununla birlikte öğrenme yönetim sistemleri veya ekran yakalama yazılımları gibi çoğu ticari eğitsel yazılım ürünü oldukça güvenilirdir. Teknik desteğiniz iyiyse, teknik sorunlara ilişkin olarak öğrencilerden çok az şikayet alırsınız. Bugünlerde öğretim elemanlarının karşılaştığı en büyük teknik husus, öğrenme yönetim sistemlerinin yazılım güncellemeleridir. Bu güncellemelerin sonrasında ders materyallerinin eski versiyondan yeni versiyona aktarılması söz konusudur. Özellikle de yeni versiyonun bir önceki versiyondan çok farklı olduğu hâllerde, bu aktarım oldukça maliyetli ve zaman alıcı olabilir. Ne olursa olsun, bütün olarak bakıldığında güvenilirlik bu uygulamalarda bir sorun olmaktan çıkmalıdır.

Özet olarak kullanım kolaylığı dediğimizde, profesyonel olarak tasarlanmış ticari veya açık kaynak kodlu yazılımlardan, ders materyallerinin grafik tasarım, gezinme ve ekran tasarımında uzman desteğinden ve hem sunucu hem de yazılım yönetimi ve bakım hizmetleri için güçlü bir teknik destek hizmeti almaktan bahsedebiliriz. Kuzey Amerika’da bugün birçok kurum, özellikle teknoloji tabanlı öğretimi destekleyen donanım ve yazılım hizmeti vermektedir. Böyle profesyonel destek olmadan, öğretmen olarak zamanınızın büyük çoğunluğunu teknik konularla uğraşarak geçireceksiniz. Ve dürüst olmak gerekirse, böyle bir teknik desteğe kolaylıkla erişemiyorsanız, destek bulana kadar teknoloji tabanlı öğretime yoğunlaşmamak akıllıca olacaktır.

9.3.6 Üzerinde düşünülmesi gereken sorular

Teknolojinin öğretim amaçlı olarak başarıyla kullanılmasını etkileyen diğer önemli faktör kullanım kolaylığıdır. Kullanım kolaylığına ilişkin olarak üzerinde düşünmeniz gereken sorulardan bazıları aşağıdaki gibidir:

1. Kullanmayı düşündüğünüz teknolojiyi sizin ve öğrencilerinizin sezgisel olarak kullanımı ne kadar kolay?
2. Teknoloji ne kadar güvenilir?
3. Teknolojiyi korumak ve yükseltmek ne kadar kolay?
4. Kullandığınız donanım ve yazılımı üreten ve pazarlayan şirket, birkaç sene içinde iflas etmeyecek gibi görülen oturmuş bir şirket mi yoksa yeni bir başlangıç şirketi mi? Yazılımı veya hizmeti sağlayan kuruluşun kepenklerini kapatması hâlinde, yarattığınız dijital öğretim materyallerini güvence altına alacağınız bir stratejiniz var mı?
5. Materyal tasarımıyla ve teknolojiyle ilişkili olarak yeterli teknik ve mesleki desteğe ihtiyacınız var mı?
6. Bu konu alanı ne kadar hızlı gelişiyor? Öğretim materyallerinizi düzenli olarak değiştirmeniz ne kadar önemli? Bunu en iyi hangi teknolojinin destekleyeceğini düşünüyorsunuz?
7. Değişiklikleri başkasının yapması ne kadar mümkün? Veya bu değişiklikleri sizin yapmanız ne kadar gerekli?
8. Öğretim yaparken yeni bir teknoloji kullanmanın karşılığı olarak ne alacağım? Tek yenilik, yeni bir teknolojinin kullanımı mı olacak yoksa bu teknolojiyle daha iyi sonuçlar alabilmek için bu teknolojiyle öğretme yöntemimi değiştirebilir miyim?
9. Bu teknolojiyi kullanmanın riskleri nelerdir?