11.3 Açık ders kitapları, açık araştırma ve açık veri

Şekil 11.3.1 Open Stax açık ders kitapları

11.3.1 Açık ders kitapları

Ders kitapları, öğrenciler için giderek artan bir maliyet olmaya devam etmektedir. Bazı ders kitaplarının maliyeti 200 $ veya daha fazladır ve ABD’de bir üniversite lisans harcıyor ders kitaplarında yılda ortalama 530 $ – 640 $ arasında (Hill, 2015 ), maliyeti önerilen ders kitapları 968 $ ile 1221 $ arasında (Caulfield, 2015 ).

Diğer taraftan açık ders kitapları, ticari amaç gütmemek veya eğitim amaçlı olmak kaydıyla ücretsiz olarak indirilebilen, açık lisanslı, dijital yayınlardır. Şu anda açık bir ders kitabı okuyorsunuz. Günümüzde, açık ders kitaplarının yer aldığı çok sayıda kaynak bulunmaktadır: Rice Üniversitesinin OpenStax Koleji ve Minnesota Üniversitesinin Açık Akademik Ders Kitapları Kataloğu gibi.

British Columbia’da, eyalet hükûmeti başlangıçta Alberta ve Saskatchewan illerinin yanı sıra Kanada AEK Grubu üzerinden diğer illerle de iş birliği yapan B.C. açık ders kitabı projesine yatırım yapmıştır. B.C. açık ders kitabı projesi, en yüksek kayıtlı akademik konu alanlarında ve ayrıca ticaret ve beceri eğitiminde açık lisanslı ders kitaplarını sunmaya odaklanmaktadır. Diğer benzer kaynakların çoğunda olduğu gibi B.C. projesinde de tüm kitaplar seçilmiş, hakem incelemesinden geçmiş ve bazı durumlarda üniversitenin kendi öğretim elemanları tarafından yazılmıştır. Bu kitaplar sıklıkla, yeni bilgi anlamında ‘özgün’ çalışmalar değildir; ancak farklı konu alanlarındaki mevcut anlayışı ve düşüncelerin iyi bir şekilde betimlendiği çok dikkatle ve özenle yazılmış eserlerdir.

11.3.1.1 Açık ders kitaplarının avantajları

Öğrenciler ve hükûmetler, gerek hibe gerek mali yardım kullanarak, ders kitaplarına her sene milyarlarca dolar ödemektedir. Açık ders kitapları, eğitim maliyetini azaltmada çok önemli bir etki yaratabilir. Britanya Kolumbiyası hükûmeti, BC Açık Ders Kitabı projesinin ildeki yaklaşık 300.000 ortaöğretim sonrası öğrenciyi 2012-2017 yılları arasında ders kitabında 4 milyon dolardan daha fazla kurtardığını tahmin ediyor (Bernard, 2017 ).

Cable Green’in açık ders kitaplarıyla ilgili vizyonu şöyle: öğrencilerin yüzde 100’ünün okulun ilk gününde tüm materyallere dijital ortamda ve ücretsiz olarak yüzde 100 erişim sağlaması… Bugün artık durum çok farklı..

Merkez Florida Üniversitesinden DeNoyelles ve Raible (2017)’nin bulgularına göre yüksek maliyet yüzünden:

• Ankete katılanların yüzde 30’u en az bir kez ders kitabı almamayı tercih etmiştir,
• Yüzde 41’i ders kitabı satın almayı ertelemiştir ve
• Yüzde 15’i daha az ders almış ya da belli bir dersi hiç almamaya karar vermiştir.

DeNoyelles ve Raible şu sonuca varmıştır:

• ders kitaplarının maliyeti, öğrencilerin gerekli materyallere erişimini (% 66.6’sı gerekli ders kitabını satın almamıştır) ve öğrenmeyi (% 37.6’sı zayıf bir not almıştır; % 19.8’i bir dersten başarısız olmuştur) olumsuz etkilemektedir.

Florida Sanal Kampüsü tarafından yürütülen Florida’daki tüm ortaöğretim mezunu öğrencilerle yapılan bir araştırma(2016), ders kitaplarının yüksek maliyetleri nedeniyle:

• mezuniyet ve / veya derslere erişim süresi maliyetten etkilenir. Öğrenciler ara sıra veya sık sık
  • daha az ders aldıklarını (47.6%);
  • herhangi bir derse hiç kaydolmadıklarını (45.5%);
  • dersi bıraktıklarını (26.1%), veya
  • kurstan çekildiklerini (20.7%) belirtmişlerdir.

Dikkate alınması gereken başka konular da vardır. Üniversitelerin açıldığı ilk dönemin ilk haftasında, kampüsteki kitapçının önünde uzun kuyruklar oluşur ve öğrenciler, çok değerli çalışma zamanlarını bu kuyruklarda bekleyerek harcarlar. Diğer öğrencilerden ikinci el kitap arayan öğrencileri de düşündüğümüzde, kitapların öğrencilerin eline geçmesi dönemin ikinci veya üçüncü haftasını bulabilmektedir.

Peki niçin hükûmetler aracı kurumları (ticari yayın evleri) aradan çıkarıp ders kitaplarının üreticilerine doğrudan ödeme yapmıyor ve böylece maliyetin yüzde 80 fazlasından tasarruf etmiyor? Niçin bu kitapları Creative Common lisansı altında öğrencilerle (veya isteyen herkesle) internet üzerinden ücretsiz olarak paylaşmıyor?

Şekil 11.3.2 Açık ders kitapları: kitapçı dizisi yok! Görsel: Saskatoon StarPhoenix

11.3.1.2 Açık ders kitaplarının sınırlılıkları

Fakülte direnişi açık ders kitapları için hâla bir problemdir. 2017’de Kanada’daki tüm ortaöğretim sonrası kurumların yarısı ila üçte ikisinde açık ders kitapları kabul edilmişti ve yüzde 20’si de kullanımlarını araştırıyordu. Ancak, bu illere göre önemli ölçüde değişiklik göstermiştir. Britanya Kolumbiyası’nda, tüm lise sonrası kurumların yüzde 90’ı bazı dersler için açık ders kitapları almıştır; Saskatchewan ve Quebec’te, kurumların üçte birinden azı açık ders kitapları kullanmıştır (Donovan vd., 2018). Bu, açık ders kitapları için devlet desteğinin etkisini açıkça göstermektedir. Açık ders kitabına geçiş en çok üniversitelerde ve büyük kurumlarda gerçekleşmiştir. Donovan vd. ayrıca açık ders kitapları ve OER kullanımı konusunda eğitmenlerin bilgi eksikliği yaşadığını ve eğitime ihtiyaçları olduğunu tespit etmiştir..

Murphy (2013) açık olsun ya da olmasın ders kitapları fikrini sorgular. Ders kitaplarını 19. yüzyıl sanayiciliğinin bir kalıntısı, bir tür kitle yayıncılık olarak görür.21. yüzyılda öğrenciler internet üzerinden dijital materyalleri bulmalı, bunlara erişmeli ve toplamalıdır. Ders kitaplarında bütün işi, öğrenciler adına yazarlar yapmaktadır. Bununla birlikte ders kitaplarının hâlen daha en temel eğitim biçimleri için geçerli olduğunu kabul etmek gerekir. Açık ders kitapları öğenciler için pahalı ders kitaplarından çok daha iyi bir alternatiftir.

Kalite de sorun olmaya devam ediyor. “Ücretsiz” ifadesinin kötü kalite anlamına geldiğine ilişkin yerleşik bir önyargı vardır. Bu Nedenle, AEK kalitesi ile ilgili aynı önyargılar açık ders kitapları için de geçerlidir. Yayıncılar tarafından basılan pahalı ders kitaplarında, konulara gömülü etkinlikler, ek materyaller ve hatta değerlendirme soruları yer almaktadır. Bununla birlikte Jhangiani ve Jhangiani ( 2017 ), British Columbia’da derslerinden biri veya daha fazlası için açık bir ders kitabı kullanan 320 lisans öğrencisi üzerinde yapılan bir ankette, katılımcıların % 96’sının açık ders kitaplarının kalitesinin ticari bir ders kitabına eşit veya üstün olarak algıladığını tespit etmiştir.

Benim de içinde bulunduğum bir grup araştırmacı ise çok dar kapsamlı olduğu veya standart öğretim programı içinde yer almadığı gerekçesiyle devlet tarafından desteklenmeyebilecek özgün eserlerin oluşturulmasında ‘açık’ yayıncılığın bir etkisi olup olmayacağını sorgulamaktadır. Eğer gösterdiği çaba için maddi bir fayda sağlamayacaksa, kişi özgün bir eser yayımlamaya nasıl teşvik edilir? Yayınlansa dahi tek yazarlı özgün bir kitabın yazılması güç bir iştir.

Günümüzde birçok `açık’ yayıncılık hizmet varsa da bir yazarın özgün bir eser oluşturmasının bir maliyeti vardır. Örneğin, kitapta kullanılacak grafiklerin oluşturulması veya kitabın editörlük ya da son okuma masraflarını kim karşılayacak? Bloğumu bu kitabın bölümlerini genel olarak incelemek için kullandım ve bu son derece yararlı oldu. Yine de, bu kitap için yapıldığı gibi bağımsız bir inceleme için en kaliteli eleştirmenlere başvurulabilir (örn. Ek 3). Hem BCcampus hem de Contact North’tan ücretsiz teknik destek aldım, ancak diğer potansiyel açık ders kitabı yazarlarının bu tür erişimleri olmayabilir.

Başka bir konu da pazarlama… Kitapları etkin olarak pazarlayabilmek için zaman ve uzmanlık bilgisi gerekiyor. Diğer taraftan, ticari olarak on iki kitap yayınlamış biri olarak benim kendi deneyimim, yayıncıların ders kitaplarını düzgün bir şekilde pazarlamada hiç yeterli olmadıkları yönünde; hatta tüm satış gelirinin neredeyse yüzde 85-90’ını almalarına rağmen yazarların kitaplarını kendilerinin pazarlamasını bekliyorlar. Bununla birlikte açık ders kitaplarının pazarlanmasında da gerçek maliyetlerin olduğunu not almalıyız.

Tüm bu masraflar nasıl karşılanacak? Özgün bir çalışmanın kitap formatında açık olarak yayınlanmasını desteklemek için çok fazla gayret gösterilmesi gerekmektedir. Peki eğer böyleyse bilginin nasıl oluşturulacağı, dağıtılacağı ve korunacağı açısından bu ne anlama gelmektedir? Açık ders kitabı yayıncılığının başarılı olabilmesi için yeni ve sürdürülebilir iş modellerinin geliştirilmesi gerekmektedir. Açık ders kitapları için bir devlet katkısı veya farklı bir mali destek olanağı sağlanması mutlaka gerekecektir.

Tartıştığımız bütün bu konular önemli kaygılar olsa da üstesinden gelinemez sorunlar değildirler. Ana ders kitaplarının belli bir oranının öğrencilerin ücretsiz erişimine açık olması, çok büyük bir adımdır. Bu kitabın ilk baskısını yazmanın değerli olup olmadığını görmek için bkz. ‘çevrim içi Kitap Yazma: Buna Değer Mi?’ (Bates, 2015 )

11.3.1.3 Bir açık ders kitabı nasıl uyarlanır ve kullanılır

BCcampus, P2PU¹ portalına Açık Ders Kitaplarını Benimseme konusunda kısa bir KAÇD ekledi. Siz siteye eriştiğinizde KAÇD aktif olmasa bile, materyallerin büyük çoğunluğuna ve videolara erişebilirsiniz.

11.3.2 Açık araştırma

ABD, Kanada ve Birleşik Krallık gibi bazı ülkelerin hükûmetleri, hükûmetin finanse ettiği tüm araştırmaların dijital formatta ve ücretsiz olarak erişilebilir olmasını zorunlu kılmaktadır. Kanada’da Bilim ve Teknoloji Bakanı 27 Şubat 2015 tarihli konuşmasında şöyle söylemiştir:

Uyumlaştırılmış Yayınlar İçin Üç Taraflı Açık Erişim Politikası uyarınca, üç federal hibe kuruluşundan herhangi birinden finanse edilen ve hakemli dergilerde yayınlanan tüm makalelere 12 ay içinde ücretsiz olarak dijital ortamda erişilebilmelidir.

Yine Kanada’da, hâlen daha bazı kısıtlamalar olsa da Anayasa Mahkemesi kararları ve 2014’de yayımlanan yeni yasal düzenlemelerle çevrim içi materyallere eğitim amaçlı olarak ücretsiz erişmek ve kullanmak çok kolay hâle gelmiştir.

Elbette ki akademik dergi pazarına egemen olan yayıncılar bu kararla mücadele içindedir. Akademik dergi alanda tanınan ve şöhretli bir dergiyse ve yayınların değerlendirilmesinde ağırlık sahibiyse, araştırmacılar çalışmalarını herkesin erişimine açmak için yayıncılara bir miktar para ödemek durumunda kalmaktadır. Tanınmış bir dergide yayın yapmanın getirisi, araştırmacıların herhangi bir ücret ödemek zorunda kalmadan daha az prestijli açık dergilerde yayın yapmalarında caydırıcı olmaktadır.

Akademisyenlerin kendi hakemli dergilerini kurarak bu sisteme karşı savaş açması an meselesidir. Saygın akademisyenler tarafından kurulacak böyle bir derginin hem basılacak makalelerin niteliği hem de bu dergilerde yayın yapacak araştırmacıların konumu açısından üst düzey standartlarda olacağı açıktır. Bir kere daha altını çizmek gerekir: Açık araştırma ve yayıncılık, ancak en üst standartlarda yapılacak hakem incelemeleri, sürdürülebilir bir iş modeli çevresinde yapılandırılması ve araştırmacıların yayın süreci üzerinde kontrol sahibi olmasıyla mümkün olabilir.

Bu nedenle de, zaman içinde dergilerdeki hemen hemen tüm akademik araştırmaların açık ve ücretsiz olarak erişilebilir olacağını ümit edebiliriz.

11.3.3 Açık veri

Açık verinin iki ana kaynağı bilim ve hükûmetlerdir. Üye ülkelerde yerleşik veri üreten kurum ve kuruluşlarla yapılan hararetli tartışmalar sonrasında OECD 2007 yılında Kamu Kaynaklarından Finanse Edilen Araştırma Verilerine Erişim İle İlgili OECD İlkeleri ve Rehberi `ni yayınladı. Bilimde, İnsan Genom Projesi belki de açık verinin en iyi örneğidir ve bazı ulusal veya eyalet hükûmetleri topladıkları verilerin bir kısmını dağıtmak için Kanada’daki B.C. (British Columbia) Veri Kataloğu gibi internet siteleri oluşturmuştur.

Çok önemli veriler artan miktarda erişilebilir hâle gelmeye başlamıştır. Bu veriler, öğrenme için son derece yüksek potansiyele sahip kaynaklardır.

Açık erişim, açık eğitim kaynakları, açık ders kitapları ve açık veride yaşanan gelişmelerin öğrenme ve öğretme açısından önemi, aşağıdaki kısımda daha detaylı ele alınacaktır.

Kaynakça

Bates, T. (2015) Writing an online, open textbook: is it worth it? Online Learning and Distance Education Resources, June 10

Bernard, R. (2017) ‘Open textbooks’ catching on at BC colleges and universities CityNews, February 10

Caulfield, M. (2015) Asking What Students Spend on Textbooks Is the Wrong Question, Hapgood, November 9

DeNoyelles, A. and Raible, J. (2017) Exploring the Use of E-Textbooks in Higher Education: A Multiyear Study EDUCAUSE Review, October 9

Donovan, T. et al. (2018) Tracking Online and Distance Education in Canadian Universities and Colleges: 2018 Halifax NS: Canadian Digital Learning Research Association

Florida Virtual Campus (2016) 2016 Florida Student Textbook & Course Materials Survey. Tallahassee, FL.

Hill, P. (2015) How Much Do College Students Actually Pay For Textbooks? e-Literate, March 25

Jhangiani, R. and Jhangiani, S. (2017) Investigating the Perceptions, Use, and Impact of Open Textbooks: A survey of Post-Secondary Students in British Columbia International Review of Research in Open and Distributed Learning, Vol. 18, No.4

Murphy, E. (2103) Day 2 panel discussion Vancouver BC: COHERE 2013 conference

OECD (2017) OECD Principles and Guidelines for Access to Research Data from Public Funding Paris FR: OECD