1.2 Dijital çağda gerekli beceriler

Şekil 1.2.1 İletişim için sosyal medyayı kullanmak, dijital çağın en temel becerilerinden biridir

.2.2 Dijital bir toplumun ihtiyaçları

Tahmin her zaman risklidir ancak genellikle gelecekteki büyük eğilimler şimdiden görülebilir. Gelecek, yalnızca bu mevcut koşulları büyütecek veya mevcut koşullar, gelmekte olduğunu görebileceğimiz ancak henüz burada olmayan bir dönüşüme neden olacaktır. Örnekleri çoktur:

• hemen hemen her şeyin dijital olarak bağlandığı Nesnelerin İnterneti

• otonom araçlar ve ulaşım

• gelecekteki davranışlarımızı öngörmek / tahmin etmek / etkilemek için kişisel yaşamlarımız hakkında büyük miktarlarda veri toplanmakta ve analiz edilmektedir

• insan işini ve eğlenceyi değiştiren ve / veya değiştiren otomasyon

• veri erişimini ve kullanımını kontrol eden devlet kurumları ve / veya ticari oligopoller

• dijital iletişimde şeffaflık eksikliği, mesajlaşmanın bozulması ve bu çarpıklıkların büyütülmesi.

Tek bir şeyden emin olabilirsiniz. Bireyler olarak elimizi çekip tüm bu gelişmeleri kendi çıkarları doğrultusunda yöneten devlet kurumları veya ticari kuruluşlara bırakabiliriz veya kitlesel fayda adına bu gelişmelerin nasıl yönetildiğini kontrol etmek ve hatta etkileyebilmek için kendimizi hazırlamaya çalışabiliriz.

21’inci yüzyıl becerilerini geliştirmek veya dijital bir topluma hazırlanmaktan bahsederken kastettiğim budur. Öğrencilerimizin bu konuları anlamaları ve bu sorunları ele alma yollarına sahip olabilmeleri için yeterince eğitilmelerini sağlama sorumluluğumuz vardır. Bu, her eğitimcinin sorumluluğudur çünkü tüm bilgi alanlarını etkiler.

Örneğin, fen profesörünün öğrencilerine güvenilir ve güvenilmez bilimsel veri kaynaklarını belirleme ve bu bilgiyi insanlığa yarar sağlayan etik yollarla uygulama kabiliyeti kazandırması gerekir. Bu, bilgisayar bilimleri öğretenler için özellikle önemli bir sorumluluktur. Yapay zekâ uygulamalarının istenmeyen veya bilinmeyen sonuçlarının ve kütle verilerinin otomatik analizlerinin, algoritmalardaki potansiyel önyargıların ve zarar görmeden önce öngörülemeyen tehlikeli sonuçlardan kaçınmak için otomatik prosedürleri denetleme ve ayarlama ihtiyacı hakkında öğretim yapmalıyız.

Dijital (tamamen çevrim içi değil) öğrenmenin oynadığı kritik bir rolü vardır çünkü bu becerileri geliştirmek için öğrencilerimizin öğrenmesinin kendisinin dijital olarak gömülmesi gerekir. Sadece yetkin teknoloji ile onu kontrol edebiliriz.

1.2.3 Beceri nedir?

Bilgi toplumunda olması gereken beceriler şunlardır (Kanada Konferans Kurulu (2014)‘ndan uyarlanmıştır):

• iletişim becerileri: geleneksel iletişim becerileri olan tutarlı ve anlaşılır bir şekilde okuma, konuşma ve yazma becerilerine ilaveten sosyal medyada etkili iletişim becerilerini de buraya eklemek gerekir. Bir sürecin gösterimi veya bir satış konuşmasını video hâline getirip Youtube’da paylaşma becerisi ya da fikirlerini duyurmak için çok daha geniş kitlelere ulaşmak, başkalarından geri bildirim alıp bu görüşleri değerlendirmek, doğru şekilde bilgi paylaşmak, dünyadaki yeni eğilimleri ve fikirleri takip edebilmek için interneti kullanma becerisi gibi;

• bağımsız bir şekilde öğrenebilme becerisi: hangi bilgiye ihtiyacı olduğu ve onu nerede bulabileceği hususunda gerekli sorumluluğu almak anlamına gelir. Bilgi tabanı sürekli değiştiği için bu beceri bilgi tabanlı bir işte sürekli devam eden bir süreçtir. Bu arada, her ne kadar değişse de burada illa ki akademik bilgiden bahsetmiyorum; bu, yeni bir ekipman öğrenmek, birşeyler yapmanın yeni yolları ya da işi yapmak için tanımanız gereken insanların kim olduğunu öğrenmek de olabilir;

• etik ve sorumluluk  : Bu güven oluşturmak için gereklidir (özellikle sosyal ağlarda önemlidir) genellikle etik ve sorumlu davranış uzun vadede daha etkilidir birçok farklı oyuncunun bulunduğu bir dünyada kendi hedeflerine ulaşmak için başkalarına daha fazla güvenme;

• takım çalışması ve esneklik: Çoğu bilgi işçisi kendi işlerinde veya çok küçük şirketlerde çalışsa da yaptıkları işlerde bağımsız ancak birbirleriyle bağlantılı diğer kişi ve kurumlarla yoğun iş birliği içinde bilgi paylaşımında bulunurlar. Küçük şirketlerde çalışanların birbirlerine yakın çalışmaları, birbirlerine destek olmaları ve örgüt için aynı vizyona sahip olmaları beklenir. iBilgi işçileri; meslektaşlarıyla, müşterileriyle ve ortaklarıyla hem sanal olarak hem de uzaktan iş birliği içinde nasıl çalışacaklarını bilmek zorundadır. Kolektif bilginin ‘birleştirilmesi’, problem çözme ve uygulama görevlerinin etkin olarak yerine getirilmesi, dar bir iş tanımının dışında kalan ancak başarı için son derece önemli olan takım çalışması ve esneklik becerilerine sahip olmayı gerektirmektedir;

• düşünme becerileri (eleştirel düşünme, problem çözme, yaratıcılık, özgünlük, strateji oluşturma): bilgi toplumunda gereken en önemli becerilerden bazılarıdır. İşletmeler, maliyetleri düşürmek ve rekabeti artırmak için yeni ürünler, yeni hizmetler ve yeni süreçler yaratmak zorundadırlar. Ayrıca bu beceriler, yalnızca yönetim kademelerinde görev yapanlar için geçerli değildir. Özellikle de ticaretle uğraşan kişiler, körü körüne standart süreçleri izlemektense olası sorunlara anında müdahale edebilmek için problem çözücü olmalıdırlar. Kamu hizmeti veren kişiler, ihtiyaçları doğru belirleyip bunlara en uygun çözümü bulabilmelidirler. Özellikle bu tür düşünsel becerileri kazandırmakla her zaman övünmüş olan üniversiteler, lisans düzeyindeki öğrenci sayısı ve aktarılan bilgi miktarı arttıkça bu konuda zorlanmaktadırlar;

• dijital beceriler: Bilgi tabanlı etkinliklerin çoğunluğu önemli ölçüde teknolojiye bağımlıdır. Burada önemli olan söz konusu becerilerin geçerli uzmanlık alanının içerisine gömülmesi gerektiğidir. Örnek olarak farklı coğrafi bölgelerdeki satış eğilimlerini ve fiyatları tespit edebilmek için emlakçıların coğrafi bilgi sistemlerini kullanabilmesi, boruları inceleyip tamir eden robotları kontrol edebilmek için kaynakçıların bilgisayar kullanabilmesi veya radyologların MR sonuçlarını ‘okuyup’ analiz edebilen yeni teknolojileri kullanabilmesini sayabiliriz. Dolayısıyla dijital teknoloji kullanımının ilgili konu alanının bilgi tabanı içinde değerlendirilmesi gerekmektedir;

• bilgi yönetimi: Bütün becerilerin belki de en kapsayıcısı budur. Bilgi yalnızca yeni araştırmalarla, yeni gelişmelerle fikirlerin ve uygulamaların internet üzerinden hızla yayılmasıyla değişim göstermiyor; geçerliliği ve güvenilirliği büyük miktarda farklılık gösteren bilgi kaynakları da artıyor. Dolayısıyla bir mühendisin üniversitede öğrendiği bilgiler kısa süre içinde eskimiş hâle geliyor. Günümüzde sağlık alanında o kadar fazla bilgi var ki bir tıp öğrencisinin bütün ilaç tedavilerini, tıbbi prosedürleri ve genetik mühendisliği gibi yeni gelişen bilim dallarını sekiz yıllık bir program içinde öğrenmesi mümkün görünmüyor. Bilgi tabanlı bir toplumun en temel becerisi bilgi yönetimidir: Belirli bir bağlam içinde bilgiyi nasıl bulacağız, nasıl değerlendireceğiz, nasıl çözümleyeceğiz, nasıl uygulayacağız ve bilgiyi nasıl yayacağız… Her şeyden önce öğrencilerin bilgi kaynaklarını nasıl doğrulayacağını veya sorgulayacağını bilmeleri gerekir. Etkili bilgi yönetimi , tüm mezunlarının mezun olduktan sonra işe almaları gereken bir beceridir.

2018’de Kanada Kraliyet Bankası, ‘ İnsanlar Aranıyor ‘ adlı bir rapor yayınladı. Bu, LinkedIn’de 12 aylık bir sürede iş ilanlarından elde edilen büyük verilerin analizine dayanıyordu. İşverenler tarafından talep edilen gerçek beceriler tanımlandı, analiz edildi ve farklı iş gücü türlerine yönelik talebin bir analizi gerçekleştirildi.

Raporun ana sonucu gelecekte çok sayıda iş olacağı ancak işlerin şu anda ihtiyaç duyulanlardan farklı beceriler gerektirecekleriydi. Özellikle, ihtiyaç duyulan yeni becerilerin çoğu dikkatli dinleme, eleştirel düşünme, dijital akıcılık, aktif öğrenme, vb. gibi karmaşık bir şekilde soyut beceriler olarak adlandırılacak olan şeyler olacaktır (karmaşık çünkü genellikle bu ‘soyut beceriler’in geliştirilmesi ‘teknik beceriler’in geliştirilmesi kadar zor.) Bunlar otomasyon ve yapay zekânın kolayca kopyalayamayacağı veya değiştiremediği ancak yeni dijital ekonomide ihtiyaç duyulacak becerilerdir. Kanada Kraliyet Bankası 2018 ve 2023 ( çok önemli= koyu mavi; önemli= açık mavi) arasında önemli ve yüksek talep edeceği temel beceri olarak şunları tespit etmiştir:

Şekil 1.2.2 ‘İnsanlar Aranıyor’, Kanada Kraliyet Bankası, 2018

Kanada Kraliyet Bankası raporundaki ana sonuçlardan ikisi şöyle:

• Kanada’nın eğitim sistemi, eğitim programları ve iş gücü piyasası girişimleri, Kanadalı gençlerin bu yeni beceri ekonomisinde dolaşmasına yardımcı olmak konusunda yetersizdir.

• Kanadalı işverenler genellikle hazırlanmış, işe alım, eğitim veya yeniden eğitim, işe alma yoluyla ve dijital ekonomi kuruluşlarının daha rekabetçi hâle getirmek için gerekli becerileri geliştirmek için henüz hazır değildir.

1.2.4 Beceri gelişimi

Hangi öğretim yöntemlerinin sosyal beceriler geliştirmesi daha muhtemeldir? Yapılan araştırmalar, bize beceriler ve beceri gelişimi hakkında birçok şey söylüyor (örneğin bk Fischer, 1980, Fallow & Steven, 2000):

• beceri gelişimi, ‘nispeten konuya özel’ bir durumdur. Başka bir deyişle bu becerilerin bir bilgi uzmanlık alanı içinde gömülü olması gerekir. Örneğin; tıp alanındaki problem çözme becerisi, işletme alanındaki problem çözme becerisinden farklıdır. Her şeyden önce, sorunları çözmek için kullanılan içerik tabanı farklıdır. Bu uzmanlık alanlarında problem çözmek için farklı süreçler ve yaklaşımlar kullanılır: Örneğin tıp daha tümdengelimcidir, işletme ise daha sezgisel; tıp riski önlemeye, riskten kaçınmaya çalışır; işletme alanında ise içinde belirsizlik veya risk olan bir çözüm kabul edilebilir. Becerileri konu disiplini gibi belirli bir bağlamda yerleştirmek, dijital çağdaki eğitim kurumları için belki de en büyük zorluktur. İngiliz edebiyatı hakkında eleştirel düşünme yeteneği, siyasi analiz veya bir iş yeri meslektaşının davranışını değerlendirme gibi diğer eleştirel düşünme alanlarına ne kadar iyi aktarılır? Çoğu durumda, bu sosyal becerilerin (soft skills) bazı unsurları iyi transfer olur, fakat diğer kısımlar daha çok bağlama özgüdür. Araştırmalara dayanarak becerilerin aktarılması hakkında bilinenlere ve bu kanıtların öğretme biçimimizi etkilemesine daha fazla dikkat gösterilmesi gerekmektedir.

• belirli bir beceriyi uzmanlık düzeyinde öğrenebilmeleri ve tutarlı bir şekilde kullanabilmeleri için öğrenenlerin bolca uygulama yapması gerekir;

• beceriler, en iyi, küçük adımlarla öğrenilir. Uzmanlık düzeyine yaklaştıkça adımlar artar, büyür;

• öğrenenlerin becerileri hızlı ve etkin bir şekilde öğrenebilmeleri için düzenli olarak geri bildirim almaları gerekir; anında geri bildirim, geç gelen geri bildirimden genellikle çok daha yararlıdır;

• anında geri bildirim, geç gelen geri bildirimden genellikle çok daha yararlıdır. Beceriler bir öğretmenin, bir koçun veya bir teknolojinin yardımı olmadan deneme-yanılma yoluyla öğrenilebilse dahi uygun müdahalelerle beceri gelişimini iyileştirmek büyük ölçüde mümkündür;

• İçerik çeşitli medya türleriyle neredeyse aynı etkililikte aktarılsa da beceri gelişimi daha çok belli öğretim yaklaşımları ve teknolojilerine bağlıdır.

Bunun öğretim yöntemlerinin yanı sıra öğretim programı tasarımı için de etkileri nelerdir? Yeterliliklerin aksine, eleştirel düşünme gibi birçok “üst düzey” sosyal becerinin birikimli olduğunu ve net bir son noktaya sahip olmadığını göz önünde bulundurmakta fayda var. Serena Williams kazanmaya devam ediyor çünkü genç oyunculara göre daha hızlı ve daha güçlü olmaya devam ediyor ancak becerilerini (strateji dâhil olmak üzere) azalan gücünü ve hızını telafi edecek bir seviyeye yükseltmek için geliştiriyor.

Sosyal becerilerin (soft skills), tek bir dersten ziyade bir program dâhilinde (aslında hayat boyu) geliştirilmesi gerekir. Örneğin, ilk yıldan mezuniyete kadar belli bir disiplinde eleştirel düşünme becerilerinin nasıl geliştirileceğini nasıl belirleriz? Bir programda sonraki aşamalardaki becerilerin gelişimi, nasıl daha önce yapılan çalışmalara dayanıyor?

1.2.5 Becerilerin ölçülmesi

Diğer bir zorluk da becerileri ölçmektir. Öğrencilerimin eleştirel düşünmeyi öğrendiklerini söylediğimde bir meslektaşım tarafından sorgulandım.

“ Nereden biliyorsun?” Dedi.

Cevabım ‘değerlendirmelerde görünce biliyorum.’

‘ Fakat önceden tanımlayamazsanız, öğrencileriniz aradıklarınızı nasıl bilecekler?’

Ontario Yükseköğrenim Kalite Konseyi (HEQCO), 2018’de üniversite ve yüksekokul öğrencilerinin ‘istihdamla ilgili becerilerini büyük ölçekte ölçmeye yönelik ilk büyük girişimlerden biri’ olduğunu iddia eden bir rapor yayınladı. İkinci çalışmada, öğrencilerin kanıtları analiz etme, sonuçları ve çıkarımları anlama ve geçerli argümanlar geliştirme yeteneklerini değerlendirmek için tasarlanmış bir test kullanılmıştır.

HEQCO çalışması, son sınıf öğrencilerinin okuryazarlık ve sayısal alanda, birinci sınıf emsallerinden biraz daha yüksek puan aldıkları sonucuna varmıştır ancak programlar arasında önemli farklılıkları olsa da gelen ve mezun öğrencilerin eleştirel düşünme yeteneklerindeki sınav puanları arasındaki fark çok azdır. Her ne kadar eleştirel düşünme yeteneği de programlar arasında önemli farklılıklar göstermiştir.

Her zaman , bu iki öğretim yaklaşımının bazı zayıf yönleri bulunmaktadır. HEQCO çalışmasının karşılaştığı zorluklardan biri, sosyal becerileri değerlendirmek için geçerli ve güvenilir yollar bulmaktı. İlk çalışma, yetişkinlerin günlük senaryoları kullanarak okuryazarlık, sayısallık ve problem çözme yeteneklerini ölçmüştür. Neden bu becerileri bağlamın önemi göz önüne alındığında, öğretildikleri bilgi alanları dışında değerlendirmeliyiz? Ölçümler zamanla beceri gelişimindeki farklılıkları gerçekten ayırt edecek kadar hassas mıydı?

Bununla birlikte HEQCO’nun dört yıllık ortaöğretim sonrası çalışmanın ardından eleştirel düşünme becerilerinde gözle görülür bir fark bulunmadığını fark etmesi endişe vericidir. Bu, iyi bir şekilde öğretilmediği veya kullanılan testlerin geçerli olmadığı için mi? Becerileri içeren öğrenme çıktılarını belirlemeye yönelik herhangi bir girişim, bu becerilerin geçerli bir şekilde nasıl değerlendirilebileceğinin başından itibaren dikkate alınmasını gerektirir. Eğitmenler, kendi becerilerini belirleme ve değerlendirme yöntemlerini haklı çıkaramazlarsa HEQCO’nun değerlendirme yöntemleri hakkında şikayette bulunmamaları gerekir.

1.2.6 Beceriler ve öğrenme çıktıları

Kanada Kraliyet Bankası ve HEQCO çalışmaları, öğrenme çıktılarını beceri kazanma açısından tanımlamanın giderek daha önemli olduğunu vurgulamaktadır. Her ikisi de öğrencilerin yalnızca iş gücünde değil aynı zamanda bu yüzyılın son üç çeyreğinde de yaşamlarında başarılı olmak için ihtiyaç duyacakları bilgi ve becerileri geliştirme konusundaki bazı sorunları tanımlayan değerli çalışmalardır. Bununla birlikte iki rapor bu buz dağının görünün yüzüne kısa bir değinmede bulunmuştur. Örneğin, öğrencilerin bu becerileri nasıl geliştirebileceklerini veya eğitmenlerin öğrencilerin bu becerileri geliştirmelerine yardımcı olmak için ne yapmaları gerektiğini önerme girişimi.

Öğretim programı geliştirirken, sadece neyi değil aynı zamanda nasıl öğretileceğine de karar vermek için aşağıdaki soruları sormamız gerekir:

1. bir çalışma programından beklenen öğrenme çıktılarını açıkça tanımlayan programlar mı?

2. bu öğrenme çıktıları içerik / konuların yanı sıra becerileri de dikkate alıyor mu?

3. bu öğrenme çıktıları dijital bir toplumla alakalı mı?

Başka bir deyişle çeşitli bölümlerde büyük bir pedagojik zorluk yaşıyoruz:

• öğrencilerin ihtiyaç duyacağı en önemli sosyal becerileri belirlemek (RBC¹ raporu bu yönde biraz ilerlemesine rağmen)

• böyle sosyal becerileri öğretmenin en iyi yolunu belirleme

• öğrencilerin sosyal becerilerdeki yeteneklerini değerlendirmek (HEQCO raporunun benzer şekilde bu yöne gitmesine rağmen)

• sosyal becerilerin ne ölçüde yaygınlaştırılabileceğini belirleme.

Burada önemli olan husus içerik ve becerilerin birbirine sıkı sıkıya bağlı olduğu ve öğrenenlerin dijital çağın gerektirdiği bilgi ve becerilerle mezun olmalarını sağlamak amacıyla beceri gelişimine verilen önemin içerik kazanımına da verilmesi gerektiğidir.

1.2.7 Öğretme ve öğrenmeyi yeniden düşünmek

Bunlar esasen öğretim programı ve pedagoji ile ilgili konulardır. Sadece öğretim programlarını ve onu nasıl öğrettiğimizi değil aynı zamanda teknolojinin bu tür becerilerin geliştirilmesinde oynayabileceği rolü yeniden düşünmek anlamına gelir. Teknoloji, empati ve anlayışı nasıl artırabilir (örneğin, öğrencilerin başkalarının rolünü oynadığı sanal ortamlar veya benzetimler oluşturarak)? Teknoloji, becerilerin geliştirilmesine ve güvenli bir ortamda test edilmesine olanak sağlayan senaryolar sağlamak için nasıl kullanılabilir? Teknoloji, öğrencilerin gerçek dünya problemlerini çözmelerini sağlamak için nasıl kullanılabilir?

Bu tür sorulara milyonlarca olası cevap vardır ve konuyu derinlemesine anlayarak eğitmenler, öğretmenler ve öğrenciler tarafından cevaplanması gerekir. Ancak 21. yüzyılın son üç çeyreğini, tüm insanların kendilerini geliştirip özgür hissedebilecekleri bir zaman hâline getireceksek konu bilgisi tek başına yeterli değildir.

Tema 2 ve 3, farklı öğretim yöntemlerini araştırır ve bu yöntemlerin beceri geliştirmeye ne kadar uyumlu olduğuna bakar. Ancak bir sonraki bölümde, beceri gelişimini iş gücü piyasasının acil ihtiyaçlarına çok yakın bağlama tehlikelerini tartışacağım.

The Conference Board of Canada (2014) Employability Skills 2000+ Ottawa ON: Conference Board of Canada

Fallow, S. and Stevens, C. (2000) Integrating Key Skills in Higher Education: Employability, Transferable Skills and Learning for Life London UK/Sterling VA: Kogan Page/Stylus

Finnie, R. et al. (2018) Measuring Critical-thinking Skills of Postsecondary Students Toronto ON: HEQCO

Fischer, K.W. (1980) A Theory of Cognitive Development: The Control and Construction of Hierarchies of Skills Psychological Review, Vol. 84, No. 6

Royal Bank of Canada (2018) Humans Wanted Toronto ON: Royal Bank of Canada

Weingarten, H. et al. (2018) Measuring Essential Skills of Postsecondary Students: Final Report of the Essential Adult Skills Initiative Toronto ON: HEQCO