11.2 Açık eğitim kaynakları (AEK)

Şekil 11.2.1 (C) Giulia Forsyth, 2012

Açık eğitim kaynakları, açık öğrenmeden biraz daha farklıdır. Açık öğrenmede hem içerik hem de eğitim hizmetleri (özel olarak tasarlanmış çevrim içi materyaller, bütünleşik öğrenci desteği ve değerlendirme gibi) söz konusuyken, açık eğitim kaynakları aslen içeriğin kendisidir.

Açık eğitim kaynakları, çok çeşitli çevrim içi materyal biçimlerini kapsar: çevrim içi ders kitapları, kayda alınmış ders videoları, Youtube videoları, bağımsız çalışma için tasarlanmış web tabanlı metinler, animasyonlar, benzetimler, dijital diyagramlar ve grafikler, bazı KAÇD’ler veya cevaplarınızı otomatik olarak görebileceğiniz testler gibi değerlendirme materyalleri… Powerpoint slaytları veya ders notlarının pdf dosyaları da AEK başlığı altında değerlendirilir. Açık eğitim kaynağı olabilmek için bu materyallerin en azından eğitim amaçlı olarak ücretsiz erişime açık olması gerekir.

11.2.1 AEK İlkeleri

David Wiley AEK’nin öncülerinden biridir. Wiley ve arkadaşları (Hilton vd., 2010), açık yayıncılığın beş temel ilkesi (5Y) olduğunu söylemişlerdir:

• yeniden kullanım: Açıklığın en temel düzeyidir. Kişiler, eserin tamamını veya bir kısmını kendi amaçları için kullanabilirler (örneğin, daha sonra seyretmek için bir eğitim videosunu indirebilirler);
• yeniden dağıtım: Kişiler, eseri başkalarıyla paylaşabilirler (örneğin, dijital bir makaleyi e-postayla meslektaşlarına gönderebilirler);
• yeniden düzenleme: Kişiler, eseri uyarlayabilir, değiştirebilir veya çevirebilir (örneğin, İngilizce yazılmış bir kitabı alıp İspanyolca bir sesli kitap hâline getirebilirler);
• yeniden karıştırma: Kişiler, iki veya daha fazla kaynağı alarak birleştirebilir ve yeni bir kaynak yaratırlar (örneğin, bir dersin ses kayıtlarını alıp başka bir dersin slaytlarıyla birleştirerek yeni bir kaynak türetebilirler);
• yeniden tutma: Dijital hakların yönetimine dair bir kısıtlama yoktur. Yazarı siz de olsanız veya yalnızca materyali kullanan bir öğretmen ya da öğrenci de olsanız, içeriği saklayabilirsiniz.

Okumakta olduğunuz bu açık ders kitabı, yukarıdaki ölçütlerin beşini de karşılamaktadır. Bu kitabın bir CC BY-NC lisansı vardır (bk. Bölüm 11.2.2). AEK’ yi kullananlar yeniden kullanım lisansını kontrol etmelidirler çünkü bazen yeniden kullanıma ilişkin sınırlamalar olabilir. Örneğin, eserin kaynağı orijinal yazarla doğru bir şekilde ilişkilendirilmelidir (BY) , ve ticari bir yayıncı tarafından kârla (NC) satılmak üzere basılı bir kitaba dönüştürülemez, en azından yazarın yazılı izni olmadan. Açık eğitim kaynağı sahibi veya yazarı olarak haklarınızı korumak, eserlerinizi Creative Commons veya diğer açık lisanslar yoluyla yayımlamak anlamına gelmektedir.

11.2.2 Creative Commons lisansları

Bir `yazar’ın, lisans oluşturmak suretiyle, insanların telifli materyaline hiçbir ücret ödemeden ve özel izin almadan özgürce erişebilmelerine ve kullanabilmelerine izin vermesi olarak özetleyebileceğimiz bu basit fikir, 21. yüzyılın en büyük fikirlerinden biridir. Bu, yazarın telif hakkını ortadan kaldırmaz, ancak lisans, içeriğin farklı türlerde ücretsiz olarak kullanılmasına herhangi bir evrak veya yazılı izin olmadan otomatik olarak izin verir.

Şekil 11.2.2 Creative Commons lisans türleri(C)
© The Creative Commons, 2013

Farklı amaçlarla kullanılabilecek altı farklı Creative Commons lisansı vardır:

• CC BY Atıf: Kişiler eserin ilk sahibi olarak size atıfta bulunmak kaydıyla eserinizi alabilir, paylaşabilir, başka eserlerle karıştırabilir ve yeni bir eser üretebilir hatta ticari amaçla kullanabilir. Creative Commons lisanslarının en serbest ve esnek olanıdır. Lisanslı materyallerin azami ölçüde kullanılmasını ve paylaşılmasını sağlar;
• CC BY-SA: Kişiler eserin ilk sahibi olarak size atıfta bulunmak kaydıyla eserinizi alabilir, başka eserlerle karıştırabilir, değiştirebilir ve yeni bir eser üretebilir hatta ticari amaçla kullanabilir. Eğer çalışmalarınız Creative Commons aracılığıyla lisanslanan diğer kişilerin malzemelerini de içeriyorsa bu özellikle önemlidir;
• CC BY-ND: Kişiler eserin ilk sahibi olarak size atıfta bulunmak ve eserde hiçbir değişiklik yapmadan bütün olarak kullanmak kaydıyla eserinizi alabilir ve ticari veya ticari olmayan amaçlarla paylaşabilir;
• CC BY-NC: Kişiler eserinizi alabilir, başka eserlerle karıştırabilir, değiştirebilir ve ticari amaç gütmeden yeni bir eser üretebilir. Ortaya çıkan yeni eserde de size atıfta bulunulması gerekir, ancak eserin aynı koşullarla lisanslanması gerekmez;
• CC BY-NC-SA: Kişiler eserin ilk sahibi olarak size atıfta bulunmak ve ortaya çıkacak yeni ürünü aynı koşullarla lisanslamak kaydıyla eserinizi alabilir, başka eserlerle karıştırabilir, değiştirebilir ve ticari amaç gütmeden yeni bir eser üretebilir;
• CC BY-NC-ND: Altı lisans türünün en sınırlayıcı olanıdır. Kişiler eserin ilk sahibi olarak size atıfta bulunmak suretiyle eserinizi alabilir ve paylaşabilir; ancak hiçbir şekilde eseriniz üzerinde değişiklik yapamaz veya ticari amaçla kullanamaz.

Kendi materyallerinizi açık eğitim kaynağı olarak paylaşmak istiyorsanız, tercih ettiğiniz lisansı seçmenin ve eserinizi lisanslamanın oldukça basit bir süreç olduğunu söylememiz gerekir (bk.Creative Commons – Bir Lisans Seçin ). Şüpheniz varsa bir kütüphaneci ile kontrol edin.

11.2.3 AEK Kaynakları

AEK’ye toplu olarak erişmemizi sağlayan birçok ‘ambar’ bulunmaktadır (örneğin yükseköğretim için MERLOT ve OER Commons veya ilk ve ortaöğretim için Edutopia gibi). Profesyoneller Açık Eğitim Ağı’nda, açık eğitim kaynaklarının bulunması ve kullanılmasına yönelik olarak mükemmel bir rehber bulunmaktadır.

Bununla birlikte internet üzerinde olası açık eğitim kaynaklarını ararken, bir kaynağın Creative Commons lisansı olup olmadığına veya yeniden kullanım için yazılı bir ifade bulunup bulunmadığına dikkat etmeniz gerekir. Ücretsiz kaynakları telif haklarını dert etmeden özgürce kullanmak yaygın bir uygulama olsa da kaynağın yeniden kullanımı için net bir lisans veya ifade yoksa bir risk söz konusu olabilir. Örneğin OpenLearn gibi birçok web sitesi, sitedeki kaynakları yalnızca ticari amaç olmaksızın kişisel olarak kullanılmasına izin vermektedir. Bunun anlamı, materyalleri doğrudan alıp kendi öğretim materyallerinize eklemek yerine söz konusu siteye bağlantı vererek öğrencilerin o siteye giderek materyalleri kullanmalarını sağlamaktır. Yeniden kullanım haklarıyla ilgili şüpheleriniz varsa kütüphaneyle veya fikri mülkiyet hakları bürosuyla görüşebilirsiniz.

11.2.4 AEK’nin sınırlılıkları

AÖK’nın açık ders kitapları dışında (bir sonraki bölüme bakın) eğitmenler tarafından alınması orijinal sürümü oluşturanlar dışında hâla minimaldir. Örneğin, 2017’de Kanada’da, kurumların yarısından azı AÖK kullanımını bildirdi (Donovan vd., 2018 ).

11.2.4.1 Kalite sorunları

Değiştirilemeyen veya düzenlenemeyen PDF dosyaları hâlinde etkileşimsiz bir sürü yazı, ilkel benzetimler, kalitesiz grafikler ve tasarımlar, betimlemek istedikleri akademik kavramları yansıtmaktan çok uzaktır.

Avrupa’daki potansiyel kullanıcıların AEK’lere yönelik tutumunu inceleyen Falconer (2013), aşağıdaki sonuçlara varmıştır:

Kitlelerin AEK’lerin oluşturulmasına katılma yeteneği (kültürel olarak karşılık beklemeden birşey vermeye olan güvensizliğimiz), kullanıcıların nitelikle ilgili kaygılarının yükselmesine neden olmuştur. Reklam, piyasa tanıtımı ve cilalı üretimler yoluyla güven temin etmeye çalışan ticari üreticiler ve yayıncılar, ücretsiz materyallere olan bu güvensizliği istismar edebilir. Niteliğe olan inanç,AEK girişiminin en büyük itkilerinden biridir; ancak prensipte herkesin katkıda bulunabileceği bir ortamda kalite güvencesini sağlamanın ölçeklenebilirliği konusu hâlen daha çözüme kavuşturulmamıştır. Kalitenin bir ortamdan diğerine açık bir biçimde transfer edilip edilemeyeceği sorusu da çok fazla cevap bulamamaktadır. Onay mührü sistemi sonsuz ölçeklenebilir olmasa da kullanıcı görüşlerinin doğruluğu ve diğer ilgili önlemler yeterli düzeyde araştırılmamıştır.

AEK, AEK’yı oluşturan kişiler dışında başkaları tarafından ele alınacaksa iyi bir şekilde tasarlanması gerekir. Açık Üniversite, özellikle çevrim içi, bağımsız çalışma için tasarlanan kurslarından açık eğitim kaynağı olarak kendi metinsel materyallerini sunan açık eğitim kaynağı portalı OpenLearn’i oluşturana kadar iTunes Üniversitesinde en çok kullanılan açık eğitim kaynağının Açık Üniversitede olması şaşırtıcı değildir. Bir kez daha belirtmem gerekir ki bir AEK’nin nitelikli olmasında tasarım çok önemli bir faktördür.

11.2.4.2 Eğitmenlerin mesleki imajları

Hampson’a (2013) göre birçok öğretim elemanının profesyonel öz imgesi de açık eğitim kaynaklarının kabulünün ağır olmasında bir etkendir. Hampson, öğretim elemanlarının kendilerini ‘sadece’ birer öğretmen olarak değil yeni veya özgün bilginin yaratıcısı ve dağıtıcısı olarak gördüğünü iddia etmektedir. Bu nedenle, öğretim faaliyetlerinin kendi damgasını taşıması gerektiğine inanır ve bu nedenle de, diğer kişilerin çalışmalarını açıkça kullanmak ve ‘kopyalamak’ konusunda isteksiz davranırlar.

Özgün çalışma olmaktan ziyade ‘paket’ bilgi olarak nitelendirilebilen AEK’lerin, öğretim elemanlarını ‘sanatkâr’ olmaktan çıkarıp ‘zanaatkâr’ hâline getirdiği de iddia edilir. Bu sebebin oldukça saçma olduğu söylenebilir, nitekim hepimiz devlerin omuzları üzerinde duruyoruz; ancak önemli olan öz algıdır ve araştırmacı öğretim elemanları için bu argümanda az da olsa gerçeklik payı bulunmaktadır. Bu öğretim elemanlarının öğretim süreçlerini araştırmaları üzerine yoğunlaşması son derece makuldür. Yine de şunun şurasında kaç tane Richard Feynman var ki?

11.2.4.3 Ücretsiz mi açık mı?

Ayrıca birçok AEK’da açık lisans bilgisi olmaması nedeniyle ‘ücretsiz’ (sıfır finansal maliyet) ve ‘açık’ arasında ciddi bir karışıklık vardır. Örneğin, Bazı Coursera KAÇD’leri ücretsizdir, ancak ‘açık’ değildir: Coursera KAÇD’lerinin çoğunda materyali izinsiz olarak kendi öğretiminizde kullanmak bir telif hakkı ihlalidir. edX’in KAÇD platformu ise açık kaynaktır; yani diğer kurumlar portalin yazılımını alıp uyarlayıp kullanabilirler, ancak edX’in kendi kurumları bile telif haklarını muhafaza ederler. Bununla birlikte her iki paltformun da istisnaları vardır: birkaç KAÇD’nin açık lisansı bulunmaktadır.

11.2.4.4 AEK’ları belirlemek

Diğer yandan, AEK’ların bağlam-duyarsız (veya kavramdan bağımsız) olma konusu vardır. Öğrenmeyle ilgili araştırmalar, içeriğin en iyi bağlam içinde öğrenildiğini (durumlu öğrenme) ve öğrenmenin, öğrencinin aktif olduğu ve bilgiyi anlam geliştirerek ve anlamayı basamaklandırarak yapılandırdığı hâllerde en iyi düzeyde gerçekleştiğini göstermektedir. İçerik, durağan değildir. İçerik, kömür gibi bir meta ya da madde de değildir. Diğer bir deyişle, içerik, bir kamyonun arkasına kürekle kömür atarmış gibi aktarılmaz. Öğrenme, sorgulama gerektiren, ön öğrenmelerin yeni fikirlerin geliştirilmesinde kullanıldığı, anlamanın ölçüldüğü ve geri bildirim verildiği dinamik bir süreçtir. Bu etkileşimsel (‘transaksiyonal’) süreçler, kişisel yansımaların, bir uzmandan (öğretmen veya öğretim elemanı) alınacak geri bildirimlerin ve daha da önemlisi arkadaşlarla, aileyle ve sınıf arkadaşlarıyla etkileşimin ve onlardan alınacak geri bildirimlerin bir bileşiminin olmasını gerektirir.

Açık içeriğin en zayıf yönlerinden biri de, doğası gereği, etkili öğrenme için hayati önem taşıyan gelişimsel, bağlamsal ve ‘çevresel’ bileşenlerden sıyrılmış olmasıdır. Bir başka ifadeyle, AEK aynı yukarıda bahsettiğimiz kömür gibidir. Birinin gelip kendisini yüklemesini bekler. Kömür elbette ki çok değerli bir maddedir.

AEK’yı ham ‘içerikten’ faydalı bir öğrenme deneyimine dönüştüren bağlamsal unsurlara daha fazla dikkat edilmelidir. Bu, eğitmenlerin AEK’nin uyacağı öğrenme deneyimleri veya ortamları oluşturması gerektiği anlamına gelir. (Bu konuyla ilgili daha fazla tartışma için bkz. Bölüm 11.4 )

11.2.4.5 Araştırmayı inceleyin

Daha detaylı bilgi için Open Education Group `un açık eğitim kaynakları ile ilgili araştırmaları incelediği bir çalışma olan Review Project`i okumak isteyebilirsiniz. Diğer bir önemli araştırma projesi de Güney Amerika, Sahra Altı Afrika ve Güneydoğu Asya’daki birçok ülkede açık eğitim kaynaklarının kabulü ve kullanımına ilişkin kanıta dayalı araştırma çalışması olan ROER4D`dir.

11.2.5 AEKl’arı nasıl kullanmalıyız

Bu sınırlılıklara rağmen, öğretmenler ve öğretim elemanları Creative Commons lisansı altında açık eğitim kaynakları oluşturmaya veya kaynakları diğer kişilerin erişimine açık hâle getirmeye devam etmektedir. Öğretim elemanlarının açık eğitim kaynaklarına erişebilecekleri ambarların veya portalların sayısı giderek artmaktadır. AEK’nin miktarı arttıkça öğretmen ve öğretim elemanlarının da kendilerine özgü öğretim biçimlerine ve durumlarına uygun kaynaklar bulmaları kolaylaşacaktır.

Bu çerçeveden bakıldığında, önümüzde birkaç seçenek vardır:

• var olan açık eğitim kaynakları arasından uygun olanını seçip kendi derslerimizde kullanabiliriz;
• kendi dersimiz için kendi dijital kaynaklarımızı geliştirip, başkalarıyla paylaşabiliriz (Florida Eyalet Üniversitesi’nin AEK Oluşturma ve Lisanslama videosuna bakabilirsiniz);
• AEK etrafında öğrencilerin problemleri çözmek, rapor yazmak veya bir konuda araştırma yapmak için içerik bulmaları gereken bir kurs oluşturun (bk. Senaryo H bu bölümün başında ve Bölüm 11 4.2 );
• OERu`dan tam bir dersi alıp bu ders temelinde öğrenci etkinlikleri ve bir değerlendirme sistemi oluşturarak ders için öğrenci desteği sağlayabilirsiniz.

Öğrenciler, her tür öğrenme için açık eğitim kaynaklarını kullanabilirler. Örneğin, MIT’nin Açık Ders Malzemeleri sitesi yalnızca kişisel ilgi alanlarınızda birşeyler öğrenmek için kullanılabileceği gibi bir derste verilen konulardan biriyle ilgili problem yaşayan bir öğrenci de MIT’nin sitesine giderek farklı öğretim elemanlarının aynı konuya nasıl yaklaştığını görüp farklı bir alternatifle konuyu pekiştirebilir.

11.2.6 Gösterilen çabaya değer mi

AEK’nin bugünkü sınırlılıklarına veya zayıf yanlarına rağmen büyük olasılıkla kullanımları giderek artacaktır. Bunun sebebi ise çok basittir: nitelikli materyallere ücretsiz olarak ve kolaylıkla erişmek mümkünken, herşeyi sıfırdan baştan yaratmanın hiçbir mantığı yoktur. Tema 9’da da gördüğümüz gibi öğretmenlerin ve öğretim elemanlarının kullanımına açık mükemmel açık materyaller vardır. Bu materyallerin sayısı zaman içinde artacaktır. Bölüm 11.5’de tartışacağımız gibi bu artış derslerin tasarımını ve veriliş biçimini de değiştirecektir. Aslına bakılırsa, açık eğitim kaynakları dijital çağda öğretimin başlıca özelliklerinden biri olmaya adaydır.

Kaynakça

Donovan, T. et al. (2018) Tracking Online and Distance Education in Canadian Universities and Colleges: 2018 Halifax NS: Canadian Digital Learning Research Association

Falconer, I. et al. (2013) Overview and Analysis of Practices with Open Educational Resources in Adult Education in Europe Seville, Spain: European Commission Institute for Prospective Technological Studies

Hampson, K. (2013) The next chapter for digital instructional media: content as a competitive difference Vancouver BC: COHERE 2013 conference

Hilton, J., et al. (2010). The four R’s of openness and ALMS Analysis: Frameworks for open educational resources Open Learning: The Journal of Open and Distance Learning, 25(1), 37–44