4.5 Yeterlik temelli öğrenme

Şekil 4.5.1 e-Ticaret dersi yeterlilikleri, Capella Üniversitesi

4.5.1 Yeterlik temelli öğrenme nedir?

Yeterlik temelli öğrenme, belirli yeterliliklerin veya becerilerin belirlenmesiyle başlar ve öğrenenlerin her bir yeterlilik veya beceriyi kendi hızlarında edinmelerine ve geliştirmelerine olanak sağlar. Genellikle bir mentor eşliğinde çalışan öğrenenler, tam olarak ihtiyaç duyduklarını hissettikleri yeterlilikleri veya becerileri öğrenebilirler (ki günümüzde bunun karşılığında bir çeşit ‘rozet’ ya da bir çeşit tanınırlık almak mümkün hâle gelmiştir) veya bir dizi yeterliği bir araya getirip tek bir yeterlilik (vasıf) hâline dönüştürüp karşılığında bir diploma veya sertifika alınabilir.

Öğrenenler grup hâlinde değil bireysel olarak ve genellikle çevrim içi çalışırlar. Bir sınav ya da bir tür ön öğrenme değerlendirmesi ile öğrenenin belirli bir yeterlilik veya beceriye zaten sahip olduğu gösterilebilirse, o yeterlilik için gerekli dersi tekrar etmesine gerek kalmadan bir sonraki yeterlilik düzeyine geçmesine olanak sağlanabilir. Yeterlik temelli öğrenme, öğrencilerin aynı konuyu sınıf arkadaşlarıyla aynı hızda çalıştığı programlanmış, planlı sınıf modelinden uzaklaşmayı amaçlar.

Yeterlik temelli öğrenmenin uygulamaya dönük veya mesleki becerileri ve yeterlilikleri geliştirmedeki değeri ve önemi çok daha belirgindir; ancak giderek daha sıklıkla nispeten daha soyut veya akademik becerileri geliştirmeye yönelik eğitimlerde de (hatta bazen diğer sınıf tabanlı ders veya programlarla birleştirilerek) kullanılmaya başlanmıştır.

4.5.2 Yeterlik temelli öğrenmeyi kim kullanıyor?

Yeterlik temelli öğrenmenin öncülüğünü, yaklaşık 40.000 öğrencisi olan ABD’nin Western Governors Üniversitesi yaptı. Son dönemde Eğitim Bakanlığı’nın da desteğiyle, yeterlilik temelli öğrenme ABD içinde hızla yayılmaya başladı. Yeterlik temelli öğrenmeyi yaygın olarak kullanan diğer kurumlar arasında Southern New Hampshire Üniversitesi’nin çalışan yetişkinler ve işverenleri için özel olarak tasarlanmış olan Amerikan Üniversiteleri, Northern Arizona Üniversitesi ve Capella Üniversitesi sayılabilir.

Yeterlik temelli öğrenme, özellikle de örgün eğitime maruz kalmadan beceri veya yeterlilik geliştirmiş olan yetişkin öğrenenler, ortaöğretimi veya yükseköğrenimini bırakmak zorunda kalmış ve geri dönmek isteyen ancak daha önceki öğrenmelerinin tanınmasını isteyenler ile belli becerileri geliştirmek isteyen ancak tam bir diploma programına devam etmek istemeyen kişiler için uygundur. Yetkinliğe dayalı öğrenim bir kampüs programı aracılığıyla sunulabiliyor ancak bu tür programları alan öğrencilerin çoğu zaten çalışıyor veya iş arıyor olduğundan ve teknoloji her öğrencinin önceki bilgilerine dayalı olarak içerikle farklı bir yol izlemesine olanak sağladığından giderek daha fazla çevrim içi olarak sunulmakta..

4.5.3 Yeterlik temelli öğrenmenin tasarımı

Yeterlik temelli öğrenmenin tasarımında birçok yaklaşım olsa da Western Governors’ın modeli temel adımların birçoğunu özetlemektedir.

4.5.3.1 Yeterliklerin tanımlanması

Çoğu yeterlilik temelli programın bir özelliği, gerekli yeterliliklerin (en azından üst düzey yeterliliklerin) belirlenmesinde işverenler ve eğitimcilerin ortaklaşa çalışmalarıdır. Problem çözme veya eleştirel düşünme gibi Tema 1’de bahsedilen becerilerin bir kısmı üst düzey beceri olarak nitelendirilebilir; ancak yeterlilik temelli öğrenmenin yapmaya çalıştığı şey, soyut veya anlaşılması güç amaçların ölçülebilir, özgül yeterlilikler hâline bölünmesidir.

Örneğin Western Governors Üniversitesinde Üniversite Konseyi, her bir diploma programı için üst düzey yeterlilik setlerini belirlemekte ve daha sonra konu alan uzmanlarından oluşan bir çalışma grubu belirli bir niteliğe ilişkin on kadar üst düzey yeterliği alıp parçalayarak 30 veya daha fazla özgül yeterliğe dönüştürmektedir. Daha sonra her bir yeterliği geliştirmek üzere tasarlanan çevrim içi dersler, bu özgül yeterlilikler etrafında yapılandırılmaktadır. Yeterlikler, mezunların seçtikleri kariyerde bir profesyonel olarak neleri bilmeleri gerektiğine dayalıdır. Değerlendirmeler, her bir yeterliliğin uzmanlığını değerlendirmek için özel olarak tasarlanmıştır; böylece öğrenciler değerlendirme sonucunda geçer veya kalırlar. Belirlenen 30 yeterliğin tümü başarıyla edinildiğinde, öğrenciler diploma almaya hak kazanırlar.

Hem öğrencilerin hem işverenlerin gereksinimlerini karşılayacak yeterliliklerin kademeli (bir yeterliğin daha önceki yeterlilikler üzerine yapılandırılıp daha ileri düzey yeterliliklere götürmesi) ve tutarlı (tüm yeterliliklerin toplamının bir mesleğin gerektirdiği tüm bilgi ve becerilerle donanmış mezunlar yetiştirmesi) şekilde tespit edilmesi, yeterlilik temelli öğrenmenin belki de en önemli ve en zor kısmıdır.

4.5.3.2 Ders ve program tasarımı

Western Governors Üniversitesi’nde, üniversitede görev yapan konu alan uzmanları, üçüncü tarafların sahip olduğu çevrim içi öğretim programlarından veya yayınevlerinin e-kitap gibi farklı kaynaklarından seçim yaparak dersleri oluştururlar. Açık ders kaynakları giderek daha yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır. Western Governors Üniversitesi’nde bir öğrenme yönetim sistemi kullanılmasa da her ders için özel olarak tasarlanmış bir portal bulunmaktadır. Üniversite ve yayınevleri arasında yapılan sözleşmeler çerçevesinde, öğrencilere ücretsiz olarak e-kitap hizmeti sunulmaktadır. Derslerin tümü önceden belirlenmekte olup öğrencilere seçmeli ders olanağı verilmemektedir. Öğrenciler programlara aylık olarak kabul edilmekte, her bir yeterliği kendi hızlarında edinmekte ve geliştirmektedirler.

Belirli yeterliliklere sahip olan öğrenciler eğitim bilimleri veya yazma gibi uygun alanlardaki diğer ön lisans programlarından kredi transferi yapmak veya hazır olduklarını hissettiklerinde sınava girmek suretiyle kayıtlı oldukları programı hızlandırabilmektedirler (çoğunlukla doğrudan değerlendirme olarak da bilinir).

4.5.3.3 Öğrenci desteği

Öğrenci desteği de kurumdan kuruma değişiklik göstermektedir. Western Governors Üniversitesi’nde mentor olarak görev yapan 750 öğretim elemanı bulunmaktadır. İki tür mentor vardır: ‘öğrenci’ mentorler ve ‘ders’ mentorleri. İlgili konu alanında yeterliğe sahip olan öğrenci mentorler, ki genellikle yüksek lisans öğrencisidirler, öğrencilerin ana irtibat noktasıdır ve derse ilişkin ihtiyaçlarına bağlı olarak kendi öğrencileriyle haftada en az iki kere telefonla iletişime geçerler. Bir öğrenci mentorü, yaklaşık 85 öğrenciden sorumludur. Öğrenciler okulun ilk gününde mentorleriyle çalışmaya başlar ve mezun olana kadar onlarla bağlantı hâlinde olurlar. Öğrenci mentorleri, öğrencilerin uygun çalışma hızına ve düzenine ulaşmalarını sağlar ve öğrenciler sorun yaşadığında onlara destek olurlar.

Ders mentörleri daha nitelikli ve bilgi sahibidirler. Genellikle doktora öğrencilerinden oluşan ders mentorleri, gerektiğinde öğrencilere ek destek sağlarlar. Konu alanının gereksinimlerine bağlı olarak ders mentorleri tek seferde 200-400 öğrenciye hizmet verebilir.

Öğrenciler, öğrenci mentorü veya ders mentorüyle istedikleri zaman bağlantıya geçebilirler; dolayısıyla mentorlerine sınırsız erişime sahiptirler. Mentorlerin, öğrenci çağrılarına bir iş günü içinde cevap vermesi beklenir. Maaşları da oldukça iyi olan mentorler, mentorlük konusunda kapsamlı eğitim almaktadırlar.

4.5.3.4 Değerlendirme

Western Governors Üniversitesi, değerlendirme için yazılı sınavları, portfolyoları, projeleri, öğrenci performans gözlemlerini ve bilgisayarla puanlanan ödevleri ayrıntılı dereceli puanlama anahtarları ile kullanmaktadır. Değerlendirmeler çevrim içi olarak sisteme yüklenir ve insan değerlendirmesi gerekiyorsa nitelikli puanlayıcılar (Western Governors Üniversitesi (WGU) tarafından değerlendirme hususunda eğitim verilen konu uzmanları), çalışmayı değerlendirmek için rastgele atanır. Öğrenciler dersten kalırsa, değerlendiriciler öğrencinin beklenen yeterliği gösteremediği alanlarda geri bildirim vermek durumundadır. Gerekirse, öğrenciler değerlendirmeye yeniden girebilirler.

Şekil 4.5.2 Western Governors Üniversinde sınavlarının uzak gözetimle yapılması

Western Governors Üniversitesi çevrim içi gözetim yöntemlerini yoğun bir şekilde kullanmaya başlamıştır. Öğrenciler sınava kendi evlerinde video denetimi altında girmekte, yüz tanıma teknolojisiyle sınava giren öğrencinin okula kayıtlı olan öğrenci olduğu tespit edilmektedir. Öğretmenlik ve sağlık gibi alanlarda, öğrencinin uygulama performansı alan uzmanı profesyoneller (öğretmenler, hemşireler gibi) tarafından yerinde değerlendirilmektedir.

Şekil 4.5.3 Northern Arizona Üniversitesi’nden not dökümü örneği

Doğrudan değerlendirme yani öğrencilerin kendilerini hazır hissettiklerinde girdikleri değerlendirme, farklı öğrenciler yeterliliğe ulaşmak için farklı zamanlarda alabildiği için standart kredi saatinden çıkarılabilir. Mali yardımın genellikle bir kurs veya programdaki kredi saatlerinin sayısına bağlı olduğu ABD’de, bu durum düzenleyici kurumlarla sorunlara neden olabilir. Düzenleyiciler bu konuyla boğuşuyor olsa da mali yardım konusundaki belirsizlik, temel avantajlarından biri olmasına rağmen yeterlilik temelli öğrenmede doğrudan değerlendirmenin nispeten düşük kullanımının önemli bir nedenidir (bu konuda daha fazla bilgi için bkz. Fain ,2019 ).

4.5.4 Güçlü ve zayıf yönleri

Yeterlik temelli öğrenmenin taraftarları, yaklaşımın birçok güçlü yanını şöyle ifade eder:

• işletmelerin ve mesleklerin acil ihtiyaçlarını karşılar; öğrenciler ya zaten çalışarak şirket içinde terfi kazanırlar ya da henüz işsizlerse yeterlilik kazandıktan sonra işe alınma ihtimalleri daha yüksektir;

• iş yerinde ve aile hayatında yükümlülükleri olan öğrencilere, kendi hızlarında çalışma olanağı sağlar;

• ön öğrenmenin tanınması suretiyle, bazı öğrencilerin yeterlilik kazanma süreci hızlanır;

• öğrenciler, mentorlerinden bireysel destek ve yardım alırlar;

• öğrenim ücretleri normal düzeydedir. Örneğin Western Governors Üniversitesi’nde öğrenim ücreti yıllık 6.000 ABD doları civarındadır, üniversite var olan çalışma materyallerini ve açık ders materyallerini yoğun olarak kullandığından programlar sadece öğrenim ücretlerinden kendi kendilerini finanse edebilirler;

• yeterlilik temelli eğitim, ABD’de federal düzeyde verilen öğrenci kredileri ve destekleri için tanınmış bir eğitim türüdür.

• Capella Üniversitesinin yaptığı araştırmada (Klein ve DeSchryver, 2019) doğrudan değerlendirme ile ders alan öğrencilerin

  • Capella’nın geleneksel programlarındaki akranlarına göre iki yıl daha yüksek bir devamlılık oranına sahip olduğu,

  • Capella’nın eşdeğer kredi-saat programlarındaki benzer öğrencilerle karşılaştırıldığında, lisans ve yüksek lisans programlarında daha hızlı ilerledikleri,

  • Capella’nın eşdeğer kredi-saat programlarındaki öğrencilerinden daha az harç ödedikleri bulunmuştur.

Sonuç olarak Western Governors Üniversitesi, Southern New Hampshire Üniversitesi ve Northern Arizona Üniversitesi gibi yeterlilik temelli öğrenme yaklaşımını kullanan kurumlardaki öğrenci kayıt oranlarında yılda yaklaşık yüzde 30 ila 40 civarında bir artış görülmüştür.

Belirli yeterliliklerin tarifinin zor olduğu veya yeni bilgi ve becerilerin hızla uyarlanamayacağı konu alanlarına uygun değildir. Özellikle de:

• işverenlerin acil ihtiyaçlarına odaklanır ve öğrencileri nispeten daha belirsiz bir gelecek için gereksinim duyulan esnekliğe hazırlamada yetersiz kalır;

• belirli yeterliliklerin tarifinin zor olduğu veya yeni bilgi ve becerilerin hızla uyarlanamayacağı konu alanlarına uygun değildir. Öğrenmeye nesnel bir yaklaşım sergiler;

• bu bağlamda yapısalcılar becerilerin var olmadığını veya yok olduğunu (geçme-kalma) ancak performans ve uygulama olanağının varlığını ve zaman içinde gelişmeye devam edeceğini iddia eder;

• sosyal öğrenmenin önemini göz ardı eder;

• çoğu öğrencinin tercih ettiği öğrenme stiline uymaz.

Özel bir eğitim danışmanlığı olan EAB’ın 2015 raporu, yeterlilik temelli eğitimle ilgili üç “mit” belirledi:

• yüksek talep: Aslında EAB, öğrencilerden veya işverenlerden talep olmadığını bildirdi

• öğrenciler için daha hızlı ve daha ucuz: Aslında, özellikle çalışan yetişkinler için geleneksel programlardan tasarruf sağlamak, yeterlilikleri yeterince hızlı bir şekilde tamamlamak söz konusu olduğundan zordur.

• kurumlar için daha ucuz: Aslında, talep üzerine kayıt gibi yeni sistemlere duyulan ihtiyaç ve devlet mali yardımları için farklı raporlamalar gibi kurumsal maliyetler genellikle beklenenden daha yüksektir.

4.5.5 Sonuç

Öğrenme tasarımına nispeten yeni bir yaklaşım olan yeterlilik temelli öğrenme, işverenler arasında giderek daha popüler hâle gelmekte ve becerilerini geliştirmek veya kolay tanımlanabilir beceriler gerektiren orta düzey işlerde istihdam edilmek isteyen yetişkinler gibi belli hedef kitlelere uygun bir yaklaşım olarak kendini göstermektedir. Buna rağmen tüm öğrenenler için uygun bir yaklaşım değildir ve yaratıcılık, üst düzey problem çözme, karar verme, eleştirel düşünme gerektiren üst düzey ve nispeten daha soyut bilgi ve becerilerin geliştirilmesinde yetersiz kalabilir.

Ek Okumalar

Bu kitabın yazıldığı dönemde, diğer öğretim yaklaşımlarıyla karşılaştırıldığında yeterlilik temelli öğrenmeye dair sınırlı bir alanyazın ve ondan daha da sınırlı araştırma kitlesi vardır. Aynı zamanda, yeterlilik temelli öğrenme, daha önceki, daha eğitim-odaklı yaklaşımlardan henüz evrilmiştir. Bu nedenle, bu konudaki okumalarımı son dönemde çıkan yayınlarla sınırlandırmış durumdayım. Yeterlik temelli öğrenmeye ilişkin daha detaylı bilgiler için aşağıdaki yayınlara göz gezdirebilirsiniz:

Book, P. (2014) All Hands on Deck: Ten Lessons from Early Adopters of Competency-based Education Boulder CO: WCET

Cañado, P. and Luisa, M. (eds.) (2013) Competency-based Language Teaching in Higher Education New York: Springer

EAB (2015) Three Myths About Competency-Based Education Washington DC: Education Advisory Board

Fain, P. (2019) Positive returns for direct assessment Inside Higher Education, August 27

Garrett, R. and Lurie, H. (2016) Deconstructing CBE: An Assessment of Institutional Activity, Goals and Challenges in Higher Education Boston MA: Ellucian/Eduventures

Klein, J. and DeSchryver, D. (2019) Moving competency-based education forward: lessons from five years of direct assessment implementation Whiteboard Advisors/Capella University: Washington DC

Rothwell, W. and Graber, J. (2010) Competency-Based Training Basics Alexandria VA: ADST

Weise, M. (2014) Got Skills? Why Online Competency-Based Education Is the Disruptive Innovation for Higher Education EDUCAUSE Review, November 10

The Southern Regional Educational Board in the USA has a comprehensive Competency-based Learning Bibliography