6.2 Öğrenme ortamı nedir?

Şekil 6.2.1 Teknoloji tabanlı kişisel bir öğrenme ortamı
Görsel: Jason Hews, Flikr

6.2.1 Tanım

‘Öğrenme ortamı, öğrencilerin öğrenme eylemini gerçekleştirdikleri farklı fiziksel mekânlar, ortamlar ve kültürler anlamına gelir. Öğrenciler okul dışında, açık havada veya benzeri çok farklı ve çeşitli ortamlarda öğrenebildikleri için öğrenme ortamı terimi, genellikle, birbiri ardına dizilmiş sıralar ve kara tahtadan oluşan bir oda olarak gözümüzde canlanan ve nispeten daha geleneksel bir çağrışım yaratan sınıfa alternatif olarak kullanılmaktadır.

Terim, aynı zamanda, bir okulun veya sınıfın kültürünü, yani ortak değer ve inanç sistemini veya `ruh’unu, insanların birbirleriyle nasıl etkileşim kurduklarını, birbirlerine nasıl davrandıklarını ve öğretmenlerin öğrenmeyi kolaylaştırmak için bir eğitim ortamını nasıl düzenlediklerini de anlatır…’

Eğitim Reformu Sözlüğü , 29 Ağustos 2014

Bu tanım, öğrencilerin çok farklı ortamlarda çok farklı şekillerde öğrendiği fikrini kabul eden bir tanımdır. Öğrenme eylemini öğrenciler gerçekleştirmek zorunda olduğundan asıl hedef, öğrencilerin öğrenme yetisini en iyi hâle getiren eksiksiz bir ortam oluşturabilmektir. Tek ve en iyi bir öğrenme ortamı elbette ki yoktur. Yaratılabilecek sonsuz sayıda öğrenme ortamı vardır; öğretmeyi bu kadar ilginç yapan şey de aslında budur.

6.2.2 Öğrenme ortamı türleri

İşte farklı öğrenme ortamlarına birkaç örnek:

• bir okul veya üniversite kampüsü

• çevrim içi bir ders

• askeri eğitim

• arkadaşlar, aile ve iş

• doğa

• kişisel, teknoloji tabanlı, öğrenme ortamları

Bununla birlikte bağlamdaki farklılıklara rağmen en etkili öğrenme ortamlarında bulunabilecek bazı unsurlar veya bileşenler olduğunu iddia etmekteyim.

6.2.3 Etkili bir öğrenme ortamının bileşenleri

Belirli bir ders veya program kapsamında öğrenciler için eksiksiz bir öğrenme ortamı yaratmak, öğretim işinin belki de en yaratıcı kısmıdır. Her ne kadar fiziksel kurumsal öğrenme ortamlarına (sınıflar, ders salonları ve laboratuvarlar gibi) veya öğrenme yönetim sistemleri gibi çevrim içi öğrenme ortamları oluşturmak için kullanılan teknolojilere odaklanma eğilimi olsa da öğrenme ortamları bu fiziksel bileşenlerden daha geniştir. Ayrıca şunları da içerirler:

• öğrenicilerin özellikleri ve iletişim yolları;

• öğrenme ve öğretme hedefleri;

• öğrenmeyi destekleyen etkinlikler;

• ders kitapları, teknoloji veya öğrenme alanları gibi mevcut kaynaklar;

• öğrenmeyi en iyi şekilde ölçecek ve yönlendirecek değerlendirme stratejileri;

• öğrenme ortamının benimsenmesini sağlayacak kültür.

Şekil 6.2.2 Bir öğrenme ortamı örneği

Şekil 6.2.2, bir öğretmenin veya öğretim elemanının gözünden örnek bir öğretim ortamını tasvir etmektedir. Öğrenen özellikleri veya kaynaklar gibi birtakım unsurlar öğretmenin kontrolü altında olmasa bile, öğretmen içerik seçimi ya da öğrencilerin nasıl destekleneceği gibi unsurlar üzerinde tam kontrol sahibidir. Her bir ana unsurun altında, dikkate alınması gereken alt-unsurlar bulunmaktadır. Esasen bu, gerçek kararların verilmesi gereken de bu alt bileşenlerde (içerik yapısı, pratik aktiviteler, geri bildirim, teknoloji kullanımı, değerlendirme yöntemleri vb.) yer alır.

Şekil 6.2.2’de sadece birkaç bileşeni listeledim ve verdiğim listenin kapsamlı olmasına çalışmadım. Örneğin, bir öğretmenin veya öğretim elemanının çalışmak durumunda olduğu öğrenme ortamını etkileyecek etik davranış geliştirme, kurumsal faktörler ya da dış akreditasyon gibi başka unsurlar da ekleyebilirdim. Dolayısıyla şunu söyleyebiliriz: Bir öğrenme ortamı modeli yaratmak, belirli bir öğrenme görüşüne sahip olan belirli öğretmenin veya öğretim elemanının deneyimlediği, belirli bir ders veya program için oluşturulması planlanan tam bir öğretim bağlamının kapsamlı bir resminin verildiği keşifsel bir süreçtir. Bir kez daha belirtmek isterim ki süreçte dikkate alınacak unsurların seçimi ve önemi öğretmenlerin ve öğretim elemanlarının kişisel epistemolojileri ve bilgiye, öğrenmeye ve öğretim yöntemlerine dair inançları tarafından şekillenecektir.

Son olarak uygun öğrenme ortamının oluşturulmasındaki temel sorumluluk öğretmen olduğu için yukarıdaki öğrenme ortamını bir öğretmenin gözünden size sunmaya çalıştım; ancak öğrenme ortamlarının öğrenenlerin bakış açısından değerlendirmek de aynı derece önemli. Aslına bakılırsa, yetişkin öğrenciler kendi kişisel ve nispeten özerk öğrenme ortamlarını oluşturma kapasitesine sahip olduğunu da söylemek gerekir.

Buradaki önemli nokta, bir ders veya programın öğretiminde dikkate alınması gereken bu unsurların tanımlamanın önemli olduğudur. Özellikle, içerik veya öğretim programı dışında başka bileşenler de vardır. Yukarıda örnek olarak seçtiğim öğrenme ortamındaki anahtar unsurların her biri, özellikle dijital çağ bağlamında ilerleyen bölümlerde kısaca ele alınacaktır.