8.5 Bilgisayar

Şekil 8.5.1 Bilgisayar tarafından doldurulmak üzere kullanılan optik sınav kağıdı (Batı Avustralya Üniversitesi)

8.5.1 Değişken ve kapsamlı bir medya türü

Bilişimin, bir medya türü olarak nitelendirilip nitelendirilemeyeceği tartışılır, fakat ben terimi daha genel bir anlamda kullanıyorum, kod yazmanın teknik anlamında değil. ‘Bilişim’i, BİT’e (bilgi ve iletişim teknolojileri) tercih ediyorum. Bilgi işlem bir ortamdır, BİT ise kullanılan teknolojilerden daha fazlasını ifade eder. Özellikle internet, dağınık iletişim ve eğitim fırsatlarına erişim gibi diğer özelliklerinin yanı sıra metin, ses, video ve bilişimin hepsini içinde barındıran kapsayıcı bir ortam olarak karşımıza çıkıyor. Bilişim, aynı zamanda, her gün yeni ürün ve hizmetlerin ortaya çıktığı hızla gelişen bir alan. Aslında, teknik olarak bilgi işlem alt kategorileri olmalarına rağmen sosyal medyadaki ve bazı yeni ortaya çıkan teknolojilerdeki son gelişmeleri bilgisayardan ayrı ele alacağım. Yine de sosyal medya ve gelişmekte olan bazı teknolojiler, daha geleneksel bilgi işlem tabanlı öğrenme ortamlarında o kadar yaygın olmayan uygun fiyatlı özellikler içeriyor.

Böylesine değişken bir ortamda, kendine özgü özelliklerden bahsederken dogmacı davranmak aptalca olacaktır. Bununla birlikte bu bölümün amacının kesin ve tanımlayıcı bir analiz ortaya koymaktan ziyade, bir eğitmenin teknoloji seçimi ve kullanımını kolaylaştıracak düşünce şeklini öngörmek olduğunu hatırlamamız gerekir. Odak noktası bilgi işlemin (diğer tüm medya özelliklerini benimseyebileceği gerçeği haricinde) diğer medya unsurlarından farklı olan pedagojik özelliklerin neler olduğudur.

Eğitimde bilgisayarlarla ilgili çok fazla araştırma olmasına rağmen bilgisayarın pedagojik medya özelliklerine daha az odaklanılmıştır, benzer şekilde insan-makine etkileşimi üzerine ilginç birçok araştırma ve geliştirme olmasına rağmen de yapay zekâ arka planda kalmıştır. Bu nedenle, bu bölümdeki bir eğitim ortamı olarak bilgi işlemin benzersiz tasarım ve özellikleri hakkında araştırmadan çok analiz ve deneyime güveniyorum.

8.5.2 Sunum özellikleri

Şekil 8.5.2 Küçük mobil cihazlarda ekran boyutu önemli bir kısıtlama olabilir

Bilgisayar ve internetin eğitsel açıdan gücünün odak noktası, sunum gücü değil. Bilgisayar ve internet metin ve ses türlerini oldukça iyi düzeyde temsil etmesine rağmen ekran boyutunun sınırlı olması, videonun sıklıkla ekran alanını bir metinle paylaşması ve gereken bant genişliği/piksel/indirme süresi gibi teknik nedenlerden dolayı videoyu temsil düzeyi daha düşüktür. Ekran boyutu, küçük mobil cihazlarda özellikle sunum açısından önemli bir kısıtlama olarak kendini göstermektedir. iPad gibi tablet bilgisayarlar ise ekran kalitesi açısından önemli bir avantaj sunmaktadır.

Bununla birlikte diğer medya türlerinin aksine, kullanıcılarının ortamla belli bir ölçü dâhilinde doğrudan etkileşim kurmasına olanak sağlar. Örneğin bir öğrenci izin verilen ölçüde içerikle etkileşime geçebilir, içeriğe ekleme yapabilir veya içerik üzerinde değişiklik yapabilir. Ayrıca, daha tartışmalı olarak bilgi işlem, analitik için son kullanıcı cevaplarını otomatik olarak toplayabilir. Bu anlamda, bilgi işlem sanal da olsa tam bir öğrenme ortamı olmaya çok yaklaşır.

Dolayısıyla sunum özellikleri açısından, bilgisayar ve internet aşağıdaki şekillerde kullanılabilir:

• öğretimin içeriğini zengin ve çeşitlendirilmiş bir biçimde oluşturmak ve sunmak (metin, ses ve videonun birleşimi ve internet tabanlı seminerleri kullanarak);
• internet aracılığıyla ikincil ‘zengin’ içerik kaynaklarına erişim sağlamak;
• öğrencilerin eğitmenle ve diğer öğrencilerle hem eş zamanlı hem de farklı zamanlı iletişim kurmasını sağlamak;
• web siteleri, öğrenme yönetim sistemleri video sunucular ve diğer benzer teknolojileri kullanarak içeriği yapılandırmak ve yönetmek;
• animasyonlar, benzetimler , artırılmış veya sanal gerçeklik ve ciddi oyunlar gibi teknolojiyle sanal dünyalar veya sanal ortamlar / bağlamlar oluşturmak;
• çoktan seçmeli sınavlar oluşturmak, bu sınavları otomatik olarak puanlandırmak ve öğrencilere anında geri bildirim sağlamak;
• öğrencilerin yazılı (kompozisyon türü) veya çoklu-ortam ödevlerini (proje tabanlı) e-portfolyolar kullanarak dijital ortamda sunmalarını sağlamak.

8.5.3 Beceri gelişimi

Bilgisayarlı bir ortamda beceri gelişimi, büyük ölçüde öğretime dair sahip olunan epistemolojik yaklaşıma bağlıdır. Bilgisayar tabanlı öğrenmeye (sunum/sınav/geri bildirim) davranışçı bir yaklaşım güderek, bilgisayar ve internete kavrama ve anlama üzerine odaklanmak için kullanılabilir. Bununla birlikte bilgisayar ve internetin iletişim özelliği çevrim içi tartışmalar ve öğrencilerin oluşturduğu çoklu-ortam etkinlik ve materyallerle daha yapılandırmacı yaklaşımları da olanaklı kılmaktadır.

Dolayısıyla bilişimin kendine özgü özellikleri, aşağıdaki amaçlar için kullanılmasını sağlar:

• öğrencilerin içeriği kavrayıp kavramadığının bilgisayar tabanlı öğrenme ve değerlendirmeyle ölçülmesi;
• kod yazma ve diğer bilgisayar tabanlı becerilerinin geliştirilmesi;
• benzetimler ve/veya sanal dünyaların dijital tabanlı olarak kullanılması suretiyle karar verme becerilerinin geliştirilmesi;
• eğitmen yönetimindeki çevrim içi tartışma forumlarında sorgulama, kanıt temelli tartışma ve iş birliği becerilerinin geliştirilmesi;
• e-portfolyolar yoluyla öğrencilerin kendi materyallerini / çevrim içi çoklu-ortam çalışmalarını oluşturmalarının sağlanması ve böylece dijital iletişim becerilerinin artırılması ve öğrendiklerinin daha iyi değerlendirilmesi;
• benzetimler, sanal laboratuvar ekipmanları ve uzak laboratuvarlar kullanarak deneysel tasarım becerilerinin geliştirilmesi;
• öğrencilerin internet üzerinden eriştikleri içeriği bulmalarını, analiz etmelerini, değerlendirmelerini ve gerçek dünya problemlerine uygulamalarını sağlamak yoluyla bilgi yönetimi ve problem çözme becerilerinin geliştirilmesi;
• hem dil kullanımı hem diğer öğrencilerle ve/veya ana dilini konuşan kişilerle internet üzerinden iletişim kurmak suretiyle yazılı ve sözlü dil becerilerinin geliştirilmesi
• bilgisayar ve cep telefonları ve tabletler gibi ilişkili ekipmanlarla son kullanıcı / öğrenci etkileşimleri hakkında veri toplaması:
  • öğretimin tasarımındaki zayıflıkları ve öğrencinin beceri geliştirme de dâhil olmak üzere öğrenme çıktıları ile ilgili başarı ve başarısızlıklarını ve risk altındaki öğrencileri tanımlamak için kullanılabilecek öğrenme analitiği,
  • uyarlanabilir öğrenme ile kişiselleştirme özelliğini kullanarak, öğrencilere öğretim materyalleri üzerinden alternatif rotalar sunmak,
  • (izleme de dâhil olmak üzere) değerlendirme,
  • otomatik veya insan geri bildirimi.

Bu zorluklar, diğer medya türlerinin daha geniş kapsamlı bir bilişim ortamı içinde destekleyebilecekleri becerilere ilave olarak listelenmiştir.

8.5.4 Bilgisayar ve internetin bir öğretim ortamı olarak güçlü ve zayıf yönleri

Birçok öğretmen ve öğretim üyesi bilişim teknolojilerini kullanmaktan kaçınır; bunun nedeni ya bilgisayarların kendilerinin yerini alacağından korkmaları ya da öğretme ve öğrenmeye fazlasıyla mekanik bir yaklaşım sergilediğine inanmalarıdır. Bilgisayarların eğitimdeki insan ihtiyacını azaltacağını veya eğitmenlerin yerini alacağını iddia eden yanlış yönlendirilmiş bilgisayar bilimcileri, politikacılar ve endüstri liderleri bu kaygıyı artırmaktadır. Her iki bakış açısı da hem öğretme ile öğrenmenin çok yönlü ve kapsamlı doğasının hem de bilişimin öğretime getireceği esneklik ve avantajların yanlış anlaşıldığını göstermektedir.

Bilgisayar ve internetin öğretim ortamlarına sağladığı avantajlara baktığımızda, aşağıdakileri görüyoruz:

• sahip olduğu eşsiz pedagojik özellikler ile metin, ses ve videonun tüm pedagojik özelliklerini bütünleşik bir şekilde bir araya getirebilmesi açısından son derece güçlü bir öğretim ortamı sağlar;
• sahip olduğu eşsiz pedagojik özellikler, öğrencilerin dijital çağda ihtiyaç duyduğu becerilerin büyük bölümünün öğretimi için faydalıdır;
• bilgi işlem, katılımcıların kendi öğrenme ve öğrenme bağlamlarını oluşturmalarında ve erişim sağlamalarında, öğrencilere daha fazla güce ve seçeneğe sahip olmasını sağlayabilir;
• bilgi işlem öğrencilerin öğrenme materyalleriyle doğrudan etkileşim kurmalarını ve anında geri bildirim almalarını sağlar ve böylece doğru tasarlandığında öğrenmenin hızını ve derinliğini artırır;
• bilgi işlem,bir bilgisayarı (veya mobil cihazı) ve internet bağlantısı olan herkese, istediği zaman istediği yerde çalışabilmesi ve öğrenebilmesini sağlar;
• bilgi işlem, öğrenciler, eğitmenler ve diğer öğrenciler arasında düzenli ve sık iletişim olanağı sağlar;
• bilgi işlem, farklı öğretim felsefelerini ve yaklaşımlarını desteklemek için kullanılabilecek kadar esnektir;
• bilgi işlem öğrenci performansının değerlendirilmesi ve izlenmesine ilişkin iş yükünün bir kısmını azaltarak eğitmenin daha karmaşık değerlendirme biçimlerine ve öğrencilerle etkileşim kurmaya odaklanması için ilave zaman sağlar.

Diğer yandan, bilgisayar ve internetin dezavantajlarını şöyle sıralayabiliriz:

• birçok öğretmen ve eğitmen, bir öğretim ortamı olarak bilgisayar ve internetin güçlü ve zayıf yönlerinin farkında değildir ya da bu konuda eğitim almamıştır;
• bilgisayar ve internet genellikle eğitimdeki tüm sorunların ilacı olarak göklere çıkarılmıştır; evet, çok güçlü bir öğretim ortamı olduğu doğrudur ancak mutlaka eğitimciler tarafından yönetilmesi ve kontrol edilmesi gerekir;
• aşağıya açılan menüler, imleçle ekran navigasyonu, dokunmatik kontrol ve algoritmik tabanlı dosyalama veya depolama sistemi gibi geleneksel kullanıcı arayüzleri işlevsel olsa da sezgisel olmadığı için eğitsel bakış açısından oldukça sınırlayıcı olabilir. Siri ve Alexa gibi ses tanıma ve arama arayüzleri bir gelişmedir ve eğitim potansiyeline sahiptir ancak şu anda eğitim araçları olarak yaygın şekilde kullanılmamaktadır (en azından eğitmenler tarafından);
• bilgisayar bilimcileri ve mühendisler, bilişim kullanımında davranışçı yaklaşımı takip etme eğilimindedir; bu durum yalnıza yapılandırmacı yaklaşıma yakın öğretmen ve öğrencileri dışlamakla kalmaz, bilişimin öğretme ve öğrenme açısından gerçek gücünün hafife alınması veya olabileceğinden az kullanılmasına neden olur;
• bilgi işlemin eğitim ortamı olarak sahip olduğu güce rağmen öğretim ve öğrenmenin bir öğrenci ile öğretmen arasında ve öğrenciler arasında hatta veya özellikle tam çevrim içi ortamda (bk. Tema 4, Bölüm 4) doğrudan etkileşim gerektiren birçok özelliği vardır. Yüz yüze, insandan insana temasın önemi, muhtemelen daha genç veya daha az olgun olan katılımcıyı daha da büyütür ancak daha yaşlı veya olgun öğrenciler için bile yüz yüze temasın gerekli olduğu veya yüksek derecede istenen birçok öğrenme bağlamı olacaktır (bu daha fazla Bölüm 10.4’te ele alınmaktadır). Sık tekrarlayan yüz yüze öğretmen-öğrenci etkileşiminin önemi de muhtemelen pek çok eğitmenin inandığından düşük, birçok bilgisayarlı öğrenme taraftarının anladığından ise daha fazladır. Bu ya o ya da diğeri meselesi değildir, önemli olan doğru bağlamda doğru dengeyi bulmaktır.
• hangi bileşenin bir öğretim ortamı olarak hangi koşullar altında en iyi sonuç vereceğinin belirlenmesinde öğretmenlerin ve eğitmenlerin hatta bir dereceye kadar öğrencilerin, girdisi ve yönetimine ihtiyaç vardır; bilgisayar ve internetin öğretme ve öğrenme ortamlarında ne zaman ve nasıl kullanılacağına ilişkin kararların öğretmenler tarafından kontrol edilmesi gerekir;
• bilgisayar ve interneti etkin bir şekilde kullanabilmek için öğretmenlerin öğretim tasarımcısı ve bilgisayar bilimcileri gibi diğer uzmanlarla yakın ilişki içinde çalışması gerekir.

Bilgisayar ve internetin bir öğretim ortamı olarak değeri, pedagojik değerinden ziyade kontrolle ilgilidir. Öğretme ile öğrenmenin karmaşık doğası nedeniyle bilgisayar ve internetin öğretme ve öğrenme amacıyla kullanımı eğitimciler tarafından kontrol edilir ve yönetilir. Kontrol bilgisayar ve internetin pedagojik avantaj ve dezavantajlarının bilincinde olan eğitimli öğretmenlerin ve eğitmenlerin elinde olduğu sürece, bilişim dijital çağda etkili ve gerekli bir öğretim ortamıdır.

8.5.5 Değerlendirme

Bilişimde değerlendirmeyi çoktan seçmeli sorular ve ‘doğru’ cevaplarla sınırlama eğilimi var. Bu değerlendirme tarzı birtakım mekanik prosedürlerin test edilmesi ve kavramanın değerlendirilmesinde kabul edilen değerli bir yaklaşım olsa da bilgisayar ve internetin öğrencilerin oluşturduğu blog ve wikilerden e-portfolyolara uzanan çok sayıda değerlendirme tekniğini kapsayan geniş bir yelpazesi bulunmakta… Bilgisayar tabanlı değerlendirmenin bu esnek biçimleri, çoğu öğrencinin dijital çağda gereksinim duyacağı bilgi ve becerilerin ölçülmesine daha uygundur.