Uluslararası e-Öğrenme Standartları
Havacılık Endüstrisi CBT Konsorsiyumu
Standardı geliştiren AICC (Havacılık Endüstrisi Bilgisayar Tabanlı Eğitim Komitesi) kurulduğu 1988’den kapandığı 2014 yılına kadar teknoloji temelli eğitim uzmanlarından oluşan uluslararası bir kuruluştur. AICC, havacılık endüstrisine yönelik CBT, WBT ve benzeri eğitim teknolojilerinin geliştirilmesi, sunulması ve değerlendirilmesi konusunda kılavuzlar da geliştirmiştir.
AICC Standardı
AICC (Havacılık Endüstrisi Bilgisayar Tabanlı Eğitim Komitesi) kuruluşu tarafından geliştirilmiş olan bu popüler eski standardın, ÖYS’lerde (Öğrenme Yönetim Sistemleri) oldukça yaygın olarak desteklendiği görülmektedir. Standart havacılık endüstrisi dışında da pek çok kuruluş tarafından kullanılmaktadır. AICC standardının içeriklerde yaygınlığının bir nedeni de web alanı çapraz kodlama sorunundan kaçınmasıdır. AICC standartında birkaç farklı çalışma temeli vardır:
Dosya tabanlı
HTTP (Web) tabanlı
ECMA Script tabanlı (tarayıcı tabanlı)
Çoğu durumda, “AICC” terimi, HACP (HTTP AICC İletişim Protokolü) olarak bilinen HTTP tabanlı çalışmayı ifade eder. ÖYS sistemlerinde yaygın bir şekilde kullanılmıştır.
1993 yılında yayınladıkları “AICC/CMI001” standardı ÖYS’ler için çalışma zamanı (runtime) birlikte çalışabilirlik özellikli ilk standart/belirtim olarak kabul edilir.
1999’da tekrar güncellenen bu standart ADL tarafından temel alınarak SCORM standardı geliştirilmiştir.
2010’da AICC CMI üzerinde tekrar güncelleme çalışmalarına başladı. Resmi olarak hiç yayınlanmayan SOAP tabanlı bu çalışmalarına “CMI5” adını verdiler. Ancak 2012’de SOAP tabanlı yapıyı terk ederek CMI5 geliştirme ve yeniden tasarlama çalışmalarında artık xAPI (o dönemde “Tin Can” olarak adlandırılmaktaydı) tabanlı bir yapı kullanacaklarını açıkladılar. Arkasında AICC kendisi gibi öğrenme teknolojisi standartları üzerinde çalışan diğer kuruluşlarla (ADL, IMS Global, OKI, IEEE/LTSC, LETSI, ISO/SC36 vb.) koordineli olarak çalışmaya başladı.
2014 yılında, AICC resmi olarak kapandığını ilan etti ve tüm CMI5 çalışmasını ve belge arşivini ADL kuruluşuna devretti.
CMI5 (Computer Managed Instruction) standardı
(xAPI satandardını kullanan”harici kurallar” kümesi)
CMI5 projesi ilk olarak 2010 yılında Havacılık Endüstrisi Bilgisayar Tabanlı Eğitim Komitesi’nde (AICC) başlatıldı. CMI5’in hem önceki AICC hem de SCORM belirtimlerini (spesifikasyonlarını) daha zengin özelliklere sahip ve sağlam bir çözümle değiştirmesi bekleniyordu. Hem AICC hem de SCORM belirtimlerinde önemli örtüşmelerin yanı sıra teknik sorunlar ve kısıtlamalar vardı.
AICC, 2010’da başladığı CMI5 için SOAP tabanlı iletişim çalışmalarını 2012’de tamamlama aşamasına yaklaştı. Aynı tarihlerde (2011, 2012) ADL ise “Tin Can API” araştırma projesini (şimdi xAPI olarak adlandırılmaktadır) geliştirme sürümleri olarak yayınladı.
AICC ve ADL katılımcıları kısa bir süre sonra iki belirtim arasında önemli bir çakışma olduğunu belirledi. xAPI CMI5’ten daha geniş bir uygulamaya sahiptir, bu nedenle ADL ve AICC kuruluşları, CMI5’in daha özel ihtiyaçlarını karşılamak için “xAPI profili” konusunda işbirliği yapmayı kabul etti. Böylece CMI5 projesi 2012’de “yeniden başlatıldı” ve SOAP mimarisi xAPI ile değiştirildi.
2014 yılında, AICC kuruluşu CMI5 projesini ADL’ye devretti. CMI5 standardı ADL’nin xAPI belirtimini benimsemiştir. CMI5 projesi orijinal hedefleri doğrultusunda ADL bünyesinde geliştirilmeye devam etmektedir.
CMI5, xAPI özelliklerini geleneksel öğrenme yönetimi (LMS) sistemleriyle kullanmak için geliştirilmiş bir “profil”dir (belirtim). Amacı ise içeriklerin xAPI destekli farklı sistemlerde çalışabilmesi için bileşenlerinin nasıl yapılandırılmaları gerektiğini tanımlamaktır. Temel olarak içeriklerin paketlemesi, başlatılması, güvenli ulaştırılması/bağlantı kurulması ve tutarlı bilgi modellemesi ile ilgili özelliklerini tanımlar.
xAPI standardı çok farklı kullanım durumlarını desteklemek için oldukça genel bir yapıda olduğundan belirli ya da daha özel durumlar için “profil” denilen bir harici kurallar takımına ihtiyaç duyulmaktadır. CMI5 profili, öğrenme içeriği ve LMS sistemleri arasında tak ve çalıştır biçiminde birlikte çalışabilirliği sağlar.
CMI5 profilinin özel olarak tasarlandığı kullanım durumu, öğrencinin öğrenme içeriğini / aktivitesini ÖYS kullanıcı arayüzünden başlattığı yerdir.
CMI5, aşağıdaki alanlar için birlikte çalışabilirlik kurallarını tanımlar:
İçerik Başlatma Mekanizması
Doğrulama
Oturum Yönetimi
Raporlama
Kurs Yapısı
Eğer geleneksel ÖYS tabanlı bir öğrenme sisteminiz var ve xAPI’nin esnekliği ve uzun vadeli veri kolaylığından yararlanmak istiyorsanız, xAPI ile birlikte CMI5’in de kullanılması önerilmektedir.
Hedefleri
AICC / SCORM, günümüzün teknolojilerine daha esnek, sağlam ve uyarlanabilir bir özelliğe sahiptir. CMI5’in özel hedefleri aşağıdaki gibidir:
1 – Basitleştirilmiş izleme veri modeli
AICC / SCORM veri modelleri oldukça genel amaçlı olduğundan pek çok kullanılmayan seçimlik veri ögelerine sahipti ve dolayısıyla çok karmaşıktı. Basitleştirilmiş izleme veri modeli bu karmaşayı sadece ihtiyaç duyulan veri ögelerini tanımlayarak gidermeyi amaçlar.
2 – İçerik tanımlı veriyi kaydetme ve alma/raporlama yeteneği
ÖYS’deki içerikten verileri kaydetme ve daha sonra analiz için alma, her zaman ihtiyaç duyulan bir yetenektir. İçerik tanımlı veriyi (metin, dijital vb. yapıda içeriklerde) kaydetme ve alma işlemine izin veren bu hedef, içerik tasarımcılarının yeni özellikler eklemelerine rağmen birlikte çalışabilirliğin devam etmesini sağlamayı amaçlar.
3 – Hizmet olarak içerik (CAAS) teslim modeli desteği
İçeriğin ÖYS’lerin sunucu etki alanından bağımsız olarak başka alanlarda depolanabilmesini sağlamayı amaçlar.
4 – Cihaz / İşletim Sistemi / tarayıcı bağımsızlığı
İçeriğin başlatılması veya içerikle iletişime geçilmesi işlemlerinin belli bir web tarayıcısından, bir işletim sisteminden veya bir cihazdan değil bağımsız olarak her yerde gerçekleştirilmesini sağlar.
5 – Öğrenme etkinlikleri arasında veri paylaşımı
Aynı kursa kayıtlı öğrencilerin öğrenme etkinlikleri arasında veri paylaşılmasına izin vermeyi amaçlar.
Metadata için standartlar
E-Öğrenme’de özellikle metadata için kullanılan standartların bazıları şunlardır:
IEEE Öğrenme Nesnesi Metadatası (LOM)
http://www.imsglobal.org/specifications.html
Dublin Core
Standart kuruluşunuz tarafından tam olarak kabul edilmedikçe, ÖYS’deki belirli bir metadata standardını desteklemeye gerek yoktur. Meta veri standardı kabul edilmişse, ÖYS desteği, e-Öğrenme’nizdeki ve diğer içerik nesnelerinizin ÖYS’nizdeki arama, keşif ve kataloglanmasını kolaylaştıracaktır. Çok sayıda öğrenme nesnesine sahip büyük bir işletmede, bu zamandan ve emekten önemli ölçüde tasarruf sağlayabilir. Metadata normalde içeriğin içinde bulunur ve kurs dosyaları alınırken ÖYS veritabanına alınır.
SCORM’un meta veri kullanımını veya herhangi bir özel meta veri standardını yazmadığını unutmayın. Bununla birlikte, LOM en yaygın şekilde kullanılır.
IMS Global Learning konsorsiyum
IMS Global Learning konsorsiyum kâr amacı gütmeyen bir eğitim teknolojileri kuruluşudur.
(LTI) Müşterek çalışma öğrenme araçları
LTI (Müşterek çalışma öğrenme araçları) standardı zengin öğrenme uygulamalarını (içerik vb. kaynaklar) ÖYS’ler ve diğer eğitim ortamlarına entegre etmek yönelik standart bir yol sağlamak için IMS Global Learning konsorsiyum tarafından geliştirildi. Temel olarak içeriklerin sağlayıcılardan öğrencilere ÖYS’ler aracılığıyla ulaştırılabilmesini sağlamayı amaçlar. Daha fazla bilgi için, bkz. http://www.imsglobal.org/toolsinteroperability2.cfm
Common Cartridge
IMS Global Öğrenim Konsorsiyumu, ÖYS’ye ithal edilecek bir dersi paketlemenin standart bir yolu olarak Common Cartridge’ belirtimini geliştirdi. Eğitim amaçlı dijital içerik oluşturmak / paylaşmak için gereken paketleme biçimini ve altyapısını ayrıntılı bir şekilde tanımlayan bir belirtimdir. SCORM paketleme belirtimiyle (İçerik Birleştirme Modeli) aynı avantajlara sahiptir. Bu standardı kullanarak paketlenmiş kursları içeri veya dışarı aktarıyorsanız, bu yapıyı destekleyen bir ÖYS’ye ihtiyacınız vardır. Bu standart hakkında ayrıntılı bilgi için http://www.imsglobal.org/cc/index.html adresini ziyaret edin.
QTI
IMS Soru ve Test Birlikte Çalışabilirlik standardı (QTI), özellikle çevrimiçi testlerle yönelik birlikte çalışabilirlik standardıdır. Sonuçların yanı sıra test maddelerinin yapısı ve gösterimi ile ilgilidir. ÖYS’ler de dahil olmak üzere geliştirme sistemleri, içerik ve dağıtım sistemleri arasında veri aktarımı sağlar. Bu standart hakkında ayrıntılı bilgi için https://www.imsglobal.org/question/index.html adresini ziyaret edin.
Advanced Distributed Learning (ADL) Girişimi
ADL Girişimi/Kuruluşu, uzaktan öğrenme üzerine araştırma ve geliştirme yapan ve kamu ve özel kuruluşlarda geniş çapta ilgili çabaları koordine eden bir ABD hükümet programıdır. ADL’nin açılımı “İleri Düzeyde Paylaşılmış Öğrenme” olarak programın amacını da yansıtmaktadır.
Toplam öğrenme mimarisi (TLA)
ADL kuruluşunun mevcut olan ve planlanan tüm gelecek ADL teknik projeleri, düzenlemeleri ve standartlar çalışmaları TLA (Training and Learning Architecture) yani “Yetiştirme ve Öğrenme Mimarisi” adı altında tanımlamaktadır.
Kuruluş SCORM’dan (Sharable Content Object Reference Model) sonra geliştirdiği en yeni standart olan xAPI’yi gelecek nesil “Yetiştirme ve Öğrenme Mimarisi (TLA)” olarak tanımlamıştır. TLA’nın I. Aşaması, aşağıda verilen dört alanda öğrenme deneyiminin izlenmesini içeren xAPI’nin geliştirilmesi ile sonuçlanmıştır:
Yeni bir çalışma zamanı API’si
Yeni bir veri modeli
Yeni bir veri format modeli
Yeni bir aktarım/iletişim yöntemi
Genel TLA vizyonu, bireyselleştirilmiş öğrenme içeriği ve sistemlerinin ihtiyaçlarını karşılamak için öğrenci profilleri, yetkinlikler ve akıllı içerik kavramlarını da içermektedir. TLA’nın SCORM’un yerini almaya niyeti yoktur. Fakat SCORM ve diğer çok sayıda içerik format türleri TLA’da işlevsel olarak çalışacaktır. TLA’nın dört bileşeni aşağıda verilmektedir:
Deneyimin izlenmesi
Öğrenci profili
İçerik aracılığı
Yetkinlik altyapısı
SCORM (Sharable Content Object Reference Model – Paylaşılabilir İçerik Nesne Referans Modeli)
SCORM çalışmaları 1997’de başladı ancak ilk sürümü 2001 yılında yayınlandı. SCORM 1.1, SCORM 1.2, SCORM 2004 ve son sürümü ise SCORM 2004 4. Sürüm olarak 2009’da yayınlanmıştır. Hem kullanıcı etkinliklerini derinlemesine analiz etmediği hem içeriklerin kullanımı ile ilgili detaylı bilgi vermediği hem de geliştirilmesine devam edilmediği için yetersiz görülmüş ve Tin CAN API’nin ortaya çıkmasına vesile olmuştur. Ancak bugün kullanılan birçok ÖYS (Öğretim Yönetim Sistemi) ve içerikler eski nesil olduğu için SCORM kullanımı hala devam etmektedir.
xAPI
“Experience API” veya kısaca xAPI (önceden ‘Tin Can API’ olarak adlandırılmaktaydı), günümüzde geliştirilmekte olan en ileri e-Öğrenme standartıdır (sürüm 1.0 4/26/13 yayımlandı ve teknik özellik şu anda sürüm 1.03).
xAPI, bir arabirim ve geliştiricilerin bir öğrenme deneyimi izleme hizmeti oluşturmak için uygulayabilecekleri depolama / alma kurallarını tanımlayan bir özelliktir. Hizmet, deneyim ifadelerinin (tipik olarak öğrenme deneyimleri olabilir, ancak herhangi bir deneyim olabilir) bir Öğrenme Veri Ambarı (LRS) güvenli bir şekilde ulaştırılmasını ve saklanmasını sağlayarak çalışır.
xAPI, Twitter ve Facebook gibi sosyal medya akışlarına benzer şekilde, öğrenme deneyimlerinin “akışları” yoluyla hem resmi hem de resmi olmayan öğrenmeleri izler. Öğrenme deneyimlerini akışlar aracılığıyla yakalayarak, öğrenme ve performansla olan ilişkisini tam olarak analiz etmek için diğer etkinlik verileriyle paylaşılabilir.
xAPI’nin SCORM’a göre önemli üstünlükleri vardır:
Yeni xAPI (bkz. http://adlnet.gov/adl-research/performance-tracking-analysis/experience-api/), öğrenme ve eğitim ortamlarında mobil cihazların, oyunların, sosyal ağların, sanal dünyaların ve simülasyonların kullanımı yoluyla öğrenme deneyimlerini cihaz ve platformlarda tutarlı bir şekilde izleme kapasitesi sağlar. Örneğin ‘Fatih’in bir video izlediğini’, Fatih’in bir videoya oy verdiğini, ‘Fatih’in bir videoyu tweetlediğini’ ve ‘Esra’nın Fatih’in videosunu tweetlediğini’ rapor edebilirsiniz. Öğrenme, gerçek yaşam durumlarında da izlenebilir ve aynı şekilde bildirilebilir. Örneğin, ‘Alp bir video için ses parçası üretti’, ‘Begüm bir video düzenledi’, ‘Elif bir video yayınladı’ ve Ahmet bir video için Akademi Ödülü kazandı.’ Bu “bağlı” öğrenme olarak tanımlanmıştır çünkü “gerçek hayat” durumları bile insanların internetteki bilgisayarlarla etkileşiminden daha fazla yolla ilişkilendirilebilir.
XAPI’nin SCORM’a göre en büyük avantajlarından biri ÖYS’den içerik başlatılmasını gerektirmemesidir; Aslında, kullanıcı öğrenme deneyimiyle meşgulken internet bağlantısı bile gerektirmez. Öğrenciler, xAPI’nin öğrenme deneyimlerinin kayıtlarını senkronize etmesine izin verdikten sonra bağlantı kurabilirler.
XAPI standardı hakkında bilgi için bkz. http://adlnet.gov/adl-research/performance-tracking-analysis/experience-api/. Http://adlnet.gov/adl-research/performance-tracking-analysis/experience-api/xapi-adopters/ adresinde, xAPI’nin mevcut uygulayıcılarının bir listesi vardır. Bu belgeye benzer bir beyaz sayfa, ADL tarafından, Bir LRS Seçme (Berking, 2015b) adında https://adlnet.gov/adl-assets/uploads/2016/01/ChoosingAnÖKS.docx adresinde hazırlanmıştır. Öğrenme Kayıt Depoları (LRS’ler), xAPI ifadelerini almak için gerekli olan sistemdir (şu anda ÖYS’lere entegre edilmiştir).
xAPI’nin ÖYS’leri nasıl etkilediği hakkında daha fazla bilgi için bk. Öğrenme Ambarı Seçme (LRS)Klavuzu ,Bölüm 7.1 Deneyim API (xAPI) adaptasyonu ve 7.26 Geleneksel ÖYS’ler öldü mü? başlıklı bölümler.
